Effeithiolrwydd dargyfeirio plant o’r system cyfiawnder troseddol: diwallu anghenion, sicrhau diogelwch, ac atal aildroseddu

Rhagair (Back to top)

Mae datrysiadau ieuenctid y tu allan i’r llys (OoCDs) yn ddewisiadau amgen i erlyniad ffurfiol ar gyfer plant ac maent wedi’u cynllunio i’w dargyfeirio oddi wrth y system cyfiawnder troseddol drwy fynd i’r afael â’u hymddygiad yn gynnar a chynnig cymorth i atal troseddu pellach.

Y tro diwethaf i ni arolygu’r maes hwn oedd yn 2018. Ers hynny, bu cynnydd sylweddol a pharhaus yn y defnydd o OoCDs ar gyfer plant, ochr yn ochr â newid nodedig yn y mathau o ddatrysiadau sy’n cael eu rhoi. Mae proffil plant sy’n cael OoCDs wedi newid hefyd. Mae gan lawer anghenion mwy cymhleth erbyn hyn ac maent wedi cael cyswllt dro ar ôl tro â gwasanaethau fel yr heddlu a gofal cymdeithasol plant. Fodd bynnag, nid yw’r system wedi’i diweddaru ar yr un cyflymder â’r newidiadau hyn, ac mae llawer o blant angen dull gweithredu mwy dwys ac wedi’i deilwra na’r hyn sy’n cael ei ddarparu ar hyn o bryd.

Mae tystiolaeth o effaith a chost-effeithiolrwydd OoCDs yn dal yn gyfyngedig. Mae diffyg data cenedlaethol, ac nid oes llawer o ddealltwriaeth o faint sy’n cael ei gyhoeddi, sut maen nhw’n cael eu defnyddio, na pha mor effeithiol yw gwahanol ddulliau. Mae’r bwlch hwn yn parhau er gwaethaf ein hargymhelliad yn 2018 i gynnwys datrysiadau cymunedol ieuenctid mewn ystadegau aildroseddu ac i werthuso eu heffaith.

Yn absenoldeb fframwaith cenedlaethol clir a chyson, mae ardaloedd lleol wedi mabwysiadu dulliau amrywiol o ddargyfeirio plant o’r system cyfiawnder troseddol, gan arwain at ‘loteri cod post’ a chodi pryderon ynghylch tegwch a hyder y cyhoedd.

Mae arferion plismona yn gofyn am fwy o gysondeb a goruchwyliaeth. Roedd mwy a mwy o blant, gan gynnwys y rheini a oedd yn troseddu’n ddifrifol neu’n aildroseddu, yn cael eu trin yn anffurfiol, yn aml gan yr heddlu’n unig. Pan oedd penderfyniadau’n cael eu gwneud ar y cyd â gwasanaethau cyfiawnder ieuenctid, roedd rolau a chyfrifoldebau yn aml yn aneglur. Nid oedd y rhesymau y tu ôl i benderfyniadau bob amser yn cael eu cofnodi, gan ei gwneud yn anodd deall sut y cyrhaeddwyd rhai canlyniadau, ac a oeddent yn briodol.

Mae prosesau dargyfeirio effeithiol yn dibynnu ar bartneriaethau cryf, ond mae llawer o wasanaethau dan straen oherwydd adnoddau cyfyngedig a’r galw cynyddol. O ganlyniad, mae’n anoddach bod yn gymwys i gael cymorth, mae rhestrau aros yn hirach, ac mae cael help mewn da bryd yn anoddach. Gwelsom fod llawer o blant yn cael trafferth cael y cymorth yr oedd ei angen arnynt, gan gynnwys addysg ac iechyd meddwl, ac yn aml nid oedd yr anghenion hyn yn cael eu diwallu erbyn diwedd y broses OoCD. Heb ymyrraeth gydgysylltiedig ac amserol, gwelsom fod plant sydd ar gyrion y system gyfiawnder yn fwy tebygol o wynebu rhagor o broblemau a chymryd rhan mewn troseddau mwy difrifol.

Nid oedd gan fyrddau partneriaeth cyfiawnder ieuenctid ddealltwriaeth glir o nifer cyffredinol yr OoCDs yn eu hardal nac effeithiolrwydd ymyriadau sy’n cynnwys y gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid a phartneriaid eraill. Mae natur ansicr a thymor byr rhywfaint o’r cyllid hefyd yn ei gwneud yn anodd i asiantaethau gynllunio ar gyfer y dyfodol.

Roedd ein harchwiliadau achos yn tynnu sylw at yr angen am fwy o bwyslais ar ddiogelu – o ran y plentyn a’r cyhoedd. Rhaid i leisiau dioddefwyr, yn enwedig lleisiau plant sy’n ddioddefwyr, hefyd gael eu clywed a’u parchu’n well. Er gwaethaf yr heriau hyn, mae llawer i adeiladu arno. Gwelsom staff ymroddedig yn defnyddio dulliau creadigol ac effeithiol i ymgysylltu â phlant a theuluoedd.

Er bod cytundeb eang ynghylch pwysigrwydd osgoi troseddoli diangen a hyrwyddo cyfiawnder sy’n canolbwyntio ar y plentyn, gwelsom fod y system bresennol yn dameidiog ac yn anghyson. Mae’r adroddiad hwn yn tynnu sylw at yr angen dybryd am ddulliau llywodraethu cryfach, canllawiau cliriach, ac arferion mwy cyson o ran defnyddio OoCDs ar gyfer plant. Bwriad ein hargymhellion, os cânt eu rhoi ar waith, yw cyflawni’r nodau hyn.

Martin Jones CBE	Michelle Skeer OBE QPM
Prif Arolygydd Prawf EF	Arolygiaeth Cwnstabliaeth a Gwasanaethau Tân ac Achub EF

15 Hydref 2025

Ffeithiau am y Cyd-destun (Back to top)

13,868	Nifer y plant a gafodd rybuddiad neu ddedfryd yn 2024. Nid yw hyn wedi newid bron ers 2023 ond mae wedi gostwng 67 y cant ers 2014.
21.7%	Y gyfradd aildroseddu sydd wedi’i phrofi dros 12 mis ar gyfer plant sy’n cael rhybuddiadau ieuenctid a rhybuddiadau amodol ieuenctid (y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mehefin 2023).
58.5%	Y gyfradd aildroseddu sydd wedi’i phrofi dros 12 mis ar gyfer plant sy’n cael gorchymyn adsefydlu ieuenctid (YRO) (y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mehefin 2023).
Anhysbys	Nifer y plant sydd wedi cael Canlyniad 8, 20, 21, 22 ers 2012.
Anhysbys	Y gyfradd aildroseddu ymysg plant sydd wedi cael Canlyniad 8, 20, 21, 22 ers 2012.
Anhysbys	Nifer y plant a gafodd ddatrysiad anffurfiol am y tro cyntaf ers 2012.
8,278	Nifer y rhai a ymunodd â’r system cyfiawnder troseddol am y tro cyntaf yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Rhagfyr 2023. Mae hyn 3 y cant yn is na’r flwyddyn flaenorol a 65 y cant yn is na 2013. Nid yw’r ffigurau ar gyfer y rhai sy’n ymuno am y tro cyntaf yn cynnwys plant sydd wedi cael datrysiadau cymunedol na Chanlyniadau 20, 21 a 22.
65%	Ymgeiswyr galw heibio am y tro cyntaf rhwng 2013 a 2023.

8,278	Nifer y rhai a ymunodd â’r system cyfiawnder troseddol am y tro cyntaf yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Rhagfyr 2023. Mae hyn 3 y cant yn is na’r flwyddyn flaenorol a 65 y cant yn is na 2013. Nid yw’r ffigurau ar gyfer y rhai sy’n ymuno am y tro cyntaf yn cynnwys plant sydd wedi cael datrysiadau cymunedol na Chanlyniadau 20, 21 a 22.
65%	Ymgeiswyr galw heibio am y tro cyntaf rhwng 2013 a 2023.

Mae’r graff isod yn dangos y gostyngiad yn nifer y plant sy’n ymuno â’r system cyfiawnder ieuenctid ffurfiol[1] dros gyfnod o ddeng mlynedd.

Beth yw datrysiad ieuenctid y tu allan i’r llys? (Back to top)

Yng Nghymru a Lloegr, mae datrysiadau ieuenctid y tu allan i’r llys yn opsiynau eraill yn lle erlyn ffurfiol ar gyfer plant (dan 18 oed) sy’n cyflawni troseddau. Mae’r rhain wedi’u cynllunio i ddargyfeirio pobl ifanc oddi wrth y system cyfiawnder troseddol gan barhau i fynd i’r afael â’u hymddygiad a darparu cymorth ar yr un pryd.

Yn yr adroddiad hwn, rydym wedi defnyddio’r term OoCD yn hytrach na Datrys y Tu Allan i’r Llys. Yn 2023, diweddarodd yr NPCC y derminoleg hon yn y fframwaith oedolion. Adeg ein harolygiad, nid oedd y newid hwn wedi’i gymhwyso eto i’r fframwaith plant.

Mathau cyffredin o ddatrysiadau ieuenctid y tu allan i’r llys

• Cytundeb anffurfiol rhwng yr heddlu, y plentyn, ac weithiau’r dioddefwr.
• Rhaid i’r plentyn gyfaddef neu dderbyn cyfrifoldeb am ymddygiad troseddol.
• Fe’i defnyddir yn aml ar gyfer troseddau lefel isel.

Datrysiad cymunedol (CR)

Rhybuddiad ieuenctid

• Rhybudd ffurfiol a roddir gan yr heddlu.
• Mae’n ei gwneud yn ofynnol i’r person ifanc gyfaddef i’r drosedd.
• Caiff ei gofnodi ar Gyfrifiadur Cenedlaethol yr Heddlu ond nid yw’n euogfarn droseddol.

Rhybuddiad amodol ieuenctid (YCC)

• Rhybuddiad ffurfiol gydag amodau ynghlwm wrtho (e.e. dilyn rhaglen, gwneud iawn).
• Mae angen iddo gyfaddef ei fod yn euog.
• Gall diffyg cydymffurfio arwain at erlyniad.

Canlyniad 22 – dim camau pellach (NFA)

• Caiff ei ddefnyddio pan fydd yr heddlu’n penderfynu peidio â mynd ar drywydd cyhuddiad neu rybuddiad ffurfiol.
• Nid oes angen cyfaddef eich bod yn euog na derbyn cyfrifoldeb.
• Gellir cyfeirio’r plentyn at y gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid (GCI) i wneud penderfyniadau ar y cyd.

Canlyniad 22 – rhybuddiad ieuenctid gohiriedig

• Penderfyniad terfynol i gyhoeddi rhybuddiad ieuenctid, wedi’i ohirio i ganiatáu i’r plentyn gwblhau amodau penodol (e.e. gwaith ymyrryd, camau atgyweirio).
• Os bydd y person ifanc yn llwyddo i gwblhau’r amodau, efallai na fydd y rhybuddiad yn cael ei gofnodi’n ffurfiol.
• Mae angen iddo gyfaddef ei fod yn euog.
• Gall diffyg cydymffurfio arwain at gyhoeddi’r rhybuddiad yn ffurfiol neu gymryd camau eraill (e.e. erlyn).

Canlyniad 22 – erlyniad gohiriedig

• Mae’r erlyniad yn cael ei oedi tra bo’r plentyn yn ymgymryd â gweithgareddau y cytunwyd arnynt am gyfnod penodol.
• Nid oes angen iddo gyfaddef ei fod yn euog ond rhaid i’r achos fodloni’r safon dystiolaethol ar gyfer y cyhuddiad.
•  Os bydd yn llwyddo i fodloni’r amodau, gellir gollwng y cyhuddiadau neu eu cadw’n segur.
• Os torrir yr amodau y cytunwyd arnynt, gall yr erlyniad ailddechrau, a gellir cyhuddo’r unigolyn.

Canlyniad 20 – camau gweithredu a gymerwyd gan gorff neu asiantaeth arall

• Bydd yr achos yn cael ei drosglwyddo i gorff neu asiantaeth arall i’w symud ymlaen (e.e. gwasanaeth iechyd meddwl).
• Mae’r dioddefwr (neu’r sawl sy’n gweithredu ar ei ran) yn cael gwybod am y broses.
• Mae’r heddlu o’r farn nad oes angen cymryd camau pellach. 

Canlyniad 21 – ddim er budd y cyhoedd – penderfyniad yr heddlu

• Nid yw ymchwiliad pellach i gefnogi cymryd camau ffurfiol er budd y cyhoedd.
• Mae’r heddlu o’r farn nad oes angen cymryd camau pellach. 

Crynodeb gweithredol (Back to top)

Methodoleg archwilio

Roedd y gwaith maes ar gyfer yr arolygiad hwn yn cynnwys ymweld ag wyth gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid (GCI) mewn chwe ardal heddlu. Arolygodd Arolygiaeth Prawf EF gyfanswm o 98 achos: 88 yn ymwneud â phlant a oedd wedi cael datrysiad cymunedol ieuenctid neu Ganlyniad 22, a 10 yn ymwneud â mathau eraill o ddatrysiadau.

Fe wnaethom asesu ansawdd y broses o wneud penderfyniadau mewn 66 achos ychwanegol lle cafodd y plant rybuddiad ieuenctid (YC) neu rybuddiad amodol ieuenctid (YCC). Gwnaethom rai cymariaethau rhwng y gwaith a gyflawnwyd o dan Ganlyniad 22 a datrysiadau cymunedol a gwelsom mai bach iawn oedd y gwahaniaethau.

Archwiliodd Arolygiaeth Cwnstabliaeth a Gwasanaethau Tân ac Achub EF ansawdd y penderfyniadau datrysiad a wnaethpwyd gan swyddogion yr heddlu. Dyma’r mathau o ganlyniadau troseddau’r heddlu y gwnaethom ganolbwyntio arnynt:

• Canlyniad 8: datrysiad cymunedol (gyda neu heb gyfiawnder adferol ffurfiol) a gymhwyswyd yn unol â chanllawiau plismona.
• Canlyniad 20: mae camau pellach sy’n deillio o’r adroddiad troseddu yn cael eu cymryd gan gorff neu asiantaeth arall ar wahân i’r heddlu, ar yr amod bod y dioddefwr (neu’r sawl sy’n gweithredu ar ei ran) yn cael gwybod am y camau sy’n cael eu cymryd.
• Canlyniad 21: nid yw ymchwiliad pellach sy’n deillio o’r adroddiad ar droseddau a allai ddarparu tystiolaeth ddigonol i gefnogi cymryd camau ffurfiol yn erbyn yr unigolyn a amheuir er budd y cyhoedd – penderfyniad yr heddlu.
• Canlyniad 22: mae gweithgarwch dargyfeiriol, addysgol neu ymyrryd, sy’n deillio o’r adroddiad ar droseddu, wedi’i gynnal ac nid yw er budd y cyhoedd i gymryd unrhyw gamau pellach.

Fe wnaethom gynnal amrywiaeth o gyfarfodydd a grwpiau ffocws gyda staff sy’n darparu OoCDs, eu rheolwyr, ac uwch arweinwyr ar lefel genedlaethol. Fe wnaethom gomisiynu Llais y Defnyddiwr i gynnal arolygon a chyfweliadau gyda 50 o blant, a siaradodd arolygwyr â 31 o rieni neu ofalwyr, gan gasglu eu safbwyntiau ar y gwasanaethau a gawsant. Nid y plant na’r rhieni neu’r gofalwyr yr arolygwyd eu hachosion oedd y rhain o reidrwydd. Bydd adroddiad Llais y Defnyddiwr yn cael ei gyhoeddi ochr yn ochr â’r adroddiad hwn.

Mae rhagor o wybodaeth am ein methodoleg arolygu ar gael yn Atodiad 2.

Llywodraethu ac arweinyddiaeth

Cawsom gonsensws eang ar bwysigrwydd osgoi troseddoli plant yn ddiangen, gydag ymrwymiadau cenedlaethol a lleol i gyfiawnder sy’n canolbwyntio ar y plentyn. Fodd bynnag, roedd y dull cyffredinol o ymdrin ag OoCDs yn dameidiog ac yn cael ei lesteirio gan ddata, goruchwyliaeth a chyfeiriad strategol annigonol.

Roedd cofnodion anghyson gan yr heddlu o fathau o ganlyniadau troseddau, prosesau tracio cyfyngedig, a’r anallu i ddadgyfuno data sy’n benodol i blant, yn tanseilio ymdrechion i fonitro tueddiadau, asesu aildroseddu, a gwerthuso effaith a chost-effeithiolrwydd ymyriadau. Mae hyn yn tanseilio hyder y cyhoedd ac yn cyfyngu ar ansawdd a chysondeb y gefnogaeth sydd ar gael i blant.

Nid oedd dangosydd perfformiad allweddol newydd-ddyfodiaid (FTE) y BCI, sef ffordd o fesur mynediad plant i’r system gyfiawnder, bellach yn adlewyrchu realiti system lle’r oedd y rhan fwyaf o achosion yn cael eu rheoli drwy OoCDs. Mae angen mesur mwy ystyrlon a chynhwysfawr.

Roedd y rhan fwyaf o’r ymchwil presennol wedi canolbwyntio ar effeithiau negyddol cyfranogiad ffurfiol y system cyfiawnder ieuenctid ar blant, yn hytrach na nodi elfennau allweddol dargyfeirio llwyddiannus.

Gwelsom amrywiaeth eang yn y defnydd o offer fel matrics difrifoldeb plant Cyngor Cenedlaethol Penaethiaid yr Heddlu (NPCC) ac opsiynau datrysiad fel erlyniadau gohiriedig. Roedd hyn wedi creu ‘loteri cod post’ wrth wneud penderfyniadau ac yn meithrin canfyddiadau o annhegwch. Gwelsom rywfaint o ddryswch hefyd ynghylch sut yr effeithiodd gwahanol fathau o ganlyniadau troseddau’r heddlu ar yr hyn a allai gael ei ddatgelu’n ddiweddarach, er enghraifft i gyflogwyr – sy’n gallu cael effaith sylweddol ar gyfleoedd plant mewn bywyd.

Ar lefel leol, nid oedd gan fyrddau partneriaeth cyfiawnder ieuenctid ddealltwriaeth glir o nifer cyffredinol yr OoCDs nac effeithiolrwydd ymyriadau sy’n cynnwys y gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid a phartneriaid eraill. Roedd rhai gwasanaethau’n wynebu heriau o ran capasiti, ac er bod cyllid Turnaround yn cael ei groesawu a’i ddefnyddio’n effeithiol yn gyffredinol, roedd natur ansicr a thymor byr rhai ffrydiau cyllido yn ei gwneud yn anodd datblygu strategaethau cynaliadwy a hirdymor.

Mae mynd i’r afael â’r heriau hyn yn gofyn am fframweithiau cenedlaethol cryfach, canllawiau cliriach, gwell systemau data, a chydweithio amlasiantaeth mwy effeithiol i sicrhau bod plant yn gallu cael gafael ar y cymorth iawn ar yr adeg iawn.

Plismona a gwneud penderfyniadau

Roedd nifer sylweddol o blant, gan gynnwys y rheini a oedd yn troseddu’n ddifrifol, yn cael eu trin yn anffurfiol, yn aml gan yr heddlu’n unig heb fewnbwn gan y GCI. Gwelsom achosion lle dywedwyd yn anghywir wrth blant bod yn rhaid iddynt gwblhau ymyriadau neu wynebu erlyniad, a oedd yn anghywir ac o bosibl yn orfodaethol. Lle’r oedd penderfyniadau’n cael eu gwneud ar y cyd â’r GCI, nid oedd gweithdrefnau bob amser yn cael eu dilyn i sicrhau’r datrysiad mwyaf addas, ac roedd rhesymeg penderfyniadau yn aml yn aneglur, oedd yn arwain at ddiffyg tryloywder.

Nid oedd swyddogion yr heddlu’n defnyddio matrics difrifoldeb plant a chanllawiau cysylltiedig NPCC fel mater o drefn, hyd yn oed mewn achosion a oedd yn cynnwys troseddau difrifol fel troseddau treisgar neu rywiol. Gwelsom densiynau achlysurol rhwng yr heddlu ac asiantaethau partner ynghylch penderfyniadau terfynol o ran datrysiad, yn enwedig mewn achosion mwy difrifol fel y rhai sy’n ymwneud â chyllyll.

Nid oedd patrymau aildroseddu bob amser yn cael eu hystyried wrth wneud penderfyniadau ar y cyd a phenderfyniadau gan yr heddlu yn unig am OoCDs sy’n ymwneud â phlant. Gallai’r esgeulustod hwn olygu bod yr un plentyn yn cael nifer o ddatrysiadau heb uwchgyfeirio priodol nac ymyrraeth amserol.

Mewn rhai achosion, roedd Canlyniad 20 a Chanlyniad 21 yn cael eu defnyddio’n amhriodol ar gyfer troseddau difrifol, a oedd yn tanseilio natur bryderus y troseddau a’r angen am ymatebion priodol. Roedd y defnydd helaeth o Ganlyniad 20, nad yw’n cael ei fonitro i raddau helaeth, gan gynnwys mewn ysgolion, yn codi pryderon ynghylch a oedd plant a chymunedau’n cael eu cadw’n ddiogel ac a oedd dioddefwyr yn cael eu cefnogi. Heb ddata a goruchwyliaeth genedlaethol glir, nid oedd graddfa ac effaith lawn yr arferion hyn yn hysbys o hyd.

Partneriaethau a gwasanaethau

Er bod cymorth o dan OoCDs yn tueddu i fod yn fyrrach na’r gorchmynion statudol y gallai’r plant hyn fod wedi’u cael o’r blaen, nid oedd cymhlethdod eu hanghenion, eu hamgylchiadau ac, mewn rhai achosion, y risgiau roeddent yn eu hachosi i eraill, wedi newid. Ac ystyried pa mor fyr yw OoCDs, roedd mynediad cyflym at wasanaethau a chymorth parhaus yn hanfodol.

Mynediad at addysg ac ymyrraeth ar gyfer iechyd a lles emosiynol oedd yr heriau mwyaf ac yn aml nid oeddent yn cael eu diwallu ar ddiwedd yr OoCD. Roedd y gefnogaeth yn aml yn cyrraedd yn rhy hwyr, yn dod i ben yn gynamserol, neu ddim yn gadael nac yn cynllunio ymlaen yn iawn, gan adael llawer o blant heb y parhad gofal a’r cymorth yr oedd eu hangen arnynt. Roedd integreiddio â gwasanaethau fel gofal cymdeithasol plant yn hanfodol. Heb ymyrraeth gydgysylltiedig ac amserol, roedd plant ar gyrion y system gyfiawnder yn dal mewn perygl sylweddol o waethygu ymhellach.

Mae angen gwella gwasanaethau i ddioddefwyr er mwyn sicrhau prosesau ymgysylltu effeithiol, cynnal y Cod Dioddefwyr, a rhoi llais uwch i ddioddefwyr, yn enwedig lleisiau plant sy’n ddioddefwyr, y mae’n rhaid ystyried eu hoedran a’u haeddfedrwydd yn ofalus.

Nid oedd ymyriadau bob amser yn cael eu cynllunio, eu darparu, eu hadolygu na’u cynnal ar y cyd. Hyd yn oed pan oedd gwasanaethau ar gael, nid oedd atgyfeiriadau bob amser yn cael eu gwneud neu gellid eu gwrthod am resymau aneglur, ac nid oedd llawer o ddadansoddi ar batrymau ymgysylltu neu atgyfeirio. Gallai mynd i’r afael â’r bylchau hyn wella’r canlyniadau i blant yn sylweddol.

Ansawdd gwaith achos cyfiawnder ieuenctid

Dangosodd staff y GCI sgiliau ymgysylltu cryf, gyda’u cefnogaeth yn cael ei gwerthfawrogi’n fawr gan blant a rhieni neu ofalwyr. Roedd gan lawer o’r plant anghenion diogelwch a lles sylweddol, yn aml yn wynebu nifer o heriau a oedd yn cynyddu’r risg o aildroseddu pe na bai sylw’n cael ei roi iddynt.

Mewn llawer o achosion, roedd angen rhoi mwy o bwyslais ar ddiogelwch, o ran y plentyn ac eraill, ym mhob agwedd ar ymarfer. Roedd ymyriadau’n tueddu i ganolbwyntio’n gul ar y drosedd yn hytrach na mynd i’r afael â’r risgiau sylfaenol a’r pryderon diogelu, a oedd â chysylltiad agos ag aildroseddu. Roedd nifer cynyddol o blant yn dangos ymddygiadau gwaeth, pryderus, sy’n galw am gymorth mwy dwys, wedi’i deilwra.

Ac ystyried y cymhlethdod hwn, rhaid i’r system addasu i ddarparu ymyriadau strwythuredig sy’n seiliedig ar anghenion ac sy’n mynd i’r afael ag achosion sylfaenol troseddu ac sy’n fuddiol i blant, gan gynnwys drwy gymorth a ddarperir y tu allan i’r system gyfiawnder lle bo hynny’n briodol.

Argymhellion (Back to top)

Dylai’r Swyddfa Gartref sicrhau’r canlynol:

1. diwygio mathau o ganlyniadau troseddau i wahaniaethu’n glir rhwng Canlyniad 22 (dim camau pellach), rhybuddiadau ieuenctid gohiriedig, ac erlyniadau gohiriedig. Hefyd, dylai ystyried a ddylid cydnabod rhybuddiadau ieuenctid gohiriedig ac erlyniadau gohiriedig yn ffurfiol fel canlyniadau cadarnhaol i’r heddlu
2. sicrhau bod data datrysiadau y tu allan i’r llys ar gyfer plant yn cael ei wahanu oddi wrth ddata datrysiadau y tu allan i’r llys ar gyfer oedolion.

Dylai’r Weinyddiaeth Gyfiawnder wneud y canlynol:

3. gweithio gyda’r Swyddfa Gartref a’r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid i adolygu perthnasedd, addasrwydd ac effeithiolrwydd dangosyddion perfformiad allweddol newydd-ddyfodiaid, a rhoi prosesau adrodd newydd ar waith ar gyfer pob datrysiad y tu allan i’r llys. Mae hyn yn cynnwys olrhain Canlyniadau 20 a 21
4. cynnwys pob datrysiad y tu allan i’r llys lle mae ymyriadau’n cael eu darparu i blant, gan gynnwys penderfyniadau cymunedol a Chanlyniad 22, yn ystadegau aildroseddu’r system cyfiawnder troseddol.

Dylai’r Swyddfa Gartref a’r Weinyddiaeth Gyfiawnder wneud y canlynol:

5. dileu rhybuddiadau ieuenctid o’r fframwaith datrysiadau y tu allan i’r llys, ac archwilio dichonoldeb cyflwyno cynlluniau erlyn gohiriedig statudol a darpariaeth statudol ar gyfer datrysiadau cymunedol.

Dylai’r Swyddfa Gartref, y Weinyddiaeth Gyfiawnder a’r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid sicrhau’r canlynol:

6. gwerthuso’r data ar ganlyniadau a ddarperir i blant er mwyn deall effeithiolrwydd datrysiadau y tu allan i’r llys o ran lleihau aildroseddu.

Dylai Cyngor Cenedlaethol Penaethiaid yr Heddlu sicrhau’r canlynol:

7. diwygio canllawiau matrics difrifoldeb plant NPCC fel bod yn rhaid i unrhyw wahaniaeth o fwy nag un sgôr gael ei awdurdodi gan swyddog o reng arolygydd yr heddlu o leiaf
8. diwygio Canllawiau Penderfyniadau Cymunedol NPCC i gynnwys geiriad safonol ar gyfer ffurflenni datrys cymunedol, i sicrhau cysondeb ac i wahardd defnyddio geiriad gorfodol.
9. gweithio gyda’r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid a’r Swyddfa Gartref i ddatblygu canllawiau yng nghyswllt defnyddio Canlyniadau 20 a 21. Dylai hyn gynnwys atgyfeirio at wasanaethau cyfiawnder ieuenctid pan fo hynny’n briodol (yn unol â chanllawiau matrics difrifoldeb plant NPCC).

Dylai Cyngor Cenedlaethol Penaethiaid yr Heddlu, y Coleg Plismona a’r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid sicrhau’r canlynol:

10. diwygio Canllawiau Penderfyniadau Cymunedol NPCC, Arferion Proffesiynol Awdurdodedig y Coleg Plismona ar gyfer erlyn a rheoli achosion, a chanllawiau rheoli achosion y BCI i adlewyrchu mai dim ond pan fydd y plentyn wedi derbyn cyfrifoldeb neu pan fydd tystiolaeth a fyddai’n rhoi gobaith realistig o gael euogfarn y cyhoeddir penderfyniadau cymunedol.

Dylai prif gwnstabliaid sicrhau’r canlynol:

11. gwella sut mae datrysiadau y tu allan i’r llys yn cael eu rheoli drwy:

• weithio gyda’r GCI i sefydlu trefniadau rhannu data ffurfiol i sicrhau mynediad prydlon a chyson at wybodaeth am bob math o ddatrysiadau y tu allan i’r llys
• sicrhau bod penderfyniadau ynghylch defnyddio Canlyniadau troseddau 20 a 21 yn gyson ac yn briodol ac yn adlewyrchu canllawiau diwygiedig yr NPCC
• sicrhau bod yr heddlu bob amser yn defnyddio canllawiau matrics difrifoldeb plant NPCC wrth wneud penderfyniadau sy’n ymwneud â chanlyniadau i blant a bod y rhesymeg dros y penderfyniadau hynny bob amser yn cael eu cofnodi.
• sicrhau bod penderfyniadau ar y cyd â’r gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid am ddatrysiadau y tu allan i’r llys yn cael eu gwneud ar y lefel briodol o ran statws.
• sicrhau bod hawliau cyfreithiol plant yn cael eu diwallu cyn cyhoeddi datrysiad cymunedol; mae hyn yn cynnwys yr angen i fod yn ofalus a sicrhau bod oedolyn priodol yn bresennol
• sicrhau bod atgyfeiriadau diogelu yn cael eu gwneud pan fo hynny’n briodol.

Dylai’r Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid sicrhau’r canlynol:

12. sicrhau bod y dulliau casglu data presennol yn cefnogi’r gwaith o werthuso effeithiolrwydd datrysiadau y tu allan i’r llys yn y dyfodol o ran canlyniadau i blant, cyfraddau aildroseddu, ehangu’r rhwyd o bosibl, a’u cost-effeithiolrwydd
13. gweithio’n rhagweithiol gyda byrddau partneriaeth cyfiawnder ieuenctid i’w helpu i feithrin dealltwriaeth glir o’r holl ddatrysiadau y tu allan i’r llys a ddefnyddir yn lleol, gwerthuso eu heffaith, a sicrhau eu heffeithiolrwydd 
14. gweithio gyda phartneriaid i sefydlu sylfaen dystiolaeth ynghylch pa ymyriadau a datrysiadau sydd fwyaf effeithiol o ran lleihau aildroseddu a sicrhau canlyniadau cadarnhaol i blant.

Dylai byrddau partneriaeth cyfiawnder ieuenctid sicrhau’r canlynol:

15. Yn unol â’r canllawiau rheoli achosion:

• casglu data ar yr holl ddatrysiadau y tu allan i’r llys, gan gynnwys gan asiantaethau partner, i ddadansoddi a monitro defnydd, i sicrhau defnydd priodol, nodi tueddiadau, ac asesu ar gyfer ehangu’r rhwyd
• sicrhau bod yr holl bartneriaid yn defnyddio dull cydweithredol o wneud penderfyniadau a darparu ymyriadau y tu allan i’r llys, gan gefnogi gwaith ar y cyd a chynllunio ymadael effeithiol.

Dylai rheolwyr y gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid sicrhau’r canlynol:

16. ystyried cymhlethdod a natur y pryderon risg a diogelwch ar gyfer pob plentyn, a pharu’r rhain â sgiliau a phrofiad staff wrth ddyrannu gwaith
17. gwella ansawdd asesu, cynllunio a darparu gwasanaethau fel eu bod yn canolbwyntio i’r un graddau ar gefnogi’r plentyn a’i gadw ef a phobl eraill yn ddiogel
18. sicrhau bod plant a’u rhieni neu ofalwyr yn deall gofynion y datrysiad y tu allan i’r llys a nodau eu cynllun ymyrryd.

1. Cyflwyniad (Back to top)

1.1. Pam y thematig hwn (Back to top)

Yn 2018, cynhaliodd Arolygiaeth Prawf EF, gydag Arolygiaeth Cwnstabliaeth a Gwasanaethau Tân ac Achub EF (HMICFRS), arolygiad i ddarparu OoCDs (Arolygiaeth Prawf EF, 2018). Gwnaeth yr adroddiad dilynol 11 o argymhellion, gan bwysleisio’r angen am fwy o ffocws ar ddioddefwyr a gwerthusiad cynhwysfawr o ddefnydd ac effeithiolrwydd OoCDs.

Ers hynny, mae’r defnydd o OoCDs wedi cynyddu’n sylweddol ac erbyn hyn mae’n cyfrif am y rhan fwyaf o waith achos mewn llawer o wasanaethau cyfiawnder ieuenctid (GCI). Roedd data cyfanredol o arolygiadau ieuenctid craidd a gynhaliwyd gan Arolygiaeth Prawf EF rhwng 2021 a 2024 yn dangos bod y rhan fwyaf o agweddau ar ymarfer OoCD yn cael eu hystyried yn ‘Dda’, gydag ymdrechion i hyrwyddo ymatal yn cael eu nodi fel cryfder penodol. Fodd bynnag, roedd y canfyddiadau hefyd yn tynnu sylw at wahaniaethau sylweddol yn y ffordd yr ymdriniwyd ag OoCDs ar draws ardaloedd, gan godi pryderon ynghylch a oedd plant yn cael canlyniadau teg a chyfartal.

Mae’r arolygiad thematig hwn yn rhoi gwerthusiad o’r defnydd sy’n esblygu o OoCDs, ochr yn ochr â gweithredu canllawiau newydd, gan gynnwys canllawiau rheoli achosion diweddaraf y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid ar gyfer Cymru a Lloegr (YJB, 2024), a matrics difrifoldeb plant Cyngor Cenedlaethol Penaethiaid yr Heddlu (NPCC, 2025).

Y nod cyffredinol fu hyrwyddo gwell dealltwriaeth o OoCD ledled Cymru a Lloegr, ac eglurder a chysondeb o ran prosesau ac arferion.

1.2. Cefndir (Back to top)

Deddfwriaeth

Roedd Deddf Trosedd ac Anhrefn 1998 yn rhoi pwyslais ar atal troseddu, yn enwedig ymysg plant. Cyflwynodd ddyletswydd gyfreithiol ar awdurdodau lleol, yr heddlu, gwasanaethau iechyd a chyrff cyhoeddus eraill i wneud atal troseddu yn gyfrifoldeb a rennir ar draws gwasanaethau. Un o’i fesurau allweddol oedd creu timau troseddau ieuenctid, a ddaeth â gweithwyr proffesiynol o wahanol sectorau at ei gilydd i gydweithio i fynd i’r afael â throseddu ymysg pobl ifanc ac atal aildroseddu.

Roedd y ddeddf yn nodi newid sylweddol tuag at ddull amlasiantaeth, ataliol o ymdrin â throseddu, ymgorffori’r cyfrifoldeb dros leihau troseddu yng ngwaith bob dydd gwasanaethau cyhoeddus ac annog ymatebion cynnar yn y gymuned yn hytrach na dibynnu ar gosbi yn unig.

Y Glasbrint Cyfiawnder Ieuenctid ar gyfer Cymru

Sefydlwyd y Glasbrint Cyfiawnder Ieuenctid ar gyfer Cymru yn 2018-19 gan Lywodraeth Cymru, Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF, a Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid Cymru. Mae’n rhoi pwyslais cryf ar ddatrysiadau y tu allan i’r llys a dargyfeirio er mwyn atal plant rhag cael eu troseddoli. Mae’n hyrwyddo ymyrraeth gynnar ac atal wedi’i dargedu drwy fynd i’r afael â ffactorau sylfaenol fel trawma, profiadau niweidiol yn ystod plentyndod, ac anghenion lles heb eu diwallu. Mae’r dull yn blaenoriaethu cadw plant allan o’r system gyfiawnder ffurfiol lle bynnag y bo modd, gan ddefnyddio dulliau adferol, ystyriol o drawma ac aml-asiantaeth i ddatrys materion heb eu herlyn. Drwy gryfhau’r defnydd o ymyriadau cyn mynd i’r llys a sicrhau cysondeb ledled Cymru, nod y Glasbrint yw cefnogi canlyniadau gwell i blant.

Biwro (panel dargyfeirio ieuenctid)

Cynllun yng Nghymru ar gyfer plant sy’n cyfaddef eu bod wedi cyflawni troseddau lefel isel yw’r Biwro. Fe’i datblygwyd gyntaf yn Abertawe, ar y cyd â heddlu De Cymru, ac mae wedi’i wreiddio mewn ethos ‘Plentyn yn Gyntaf’, sydd bellach yn cael ei ddefnyddio ledled Cymru ac mewn rhannau o Loegr.

Deddf Cymorth Cyfreithiol, Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr 2012

Newidiodd Deddf Cymorth Cyfreithiol, Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr 2012 (LASPO) y fframwaith ar gyfer OoCDs i blant yng Nghymru a Lloegr yn sylweddol. Roedd yn disodli’r system flaenorol o gerydd yr heddlu a rhybuddiadau terfynol gyda rhybuddiadau ieuenctid a rhybuddiadau amodol ieuenctid.

Nod y newidiadau a gyflwynwyd gan LASPO oedd symleiddio a safoni sut yr ymdriniwyd â mân droseddau a gyflawnwyd gan blant, gan ganolbwyntio mwy ar adsefydlu a chyfiawnder adferol. Y nod oedd lleihau troseddoli diangen ar blant, lleihau’r ddibyniaeth ar lysoedd ar gyfer troseddau lefel isel, a rhoi adnoddau mwy hyblyg i’r heddlu a’r GCI ar gyfer ymyrraeth gynnar.

Nid oedd datrysiadau cymunedol – mesurau anffurfiol, anstatudol gan yr heddlu a ddefnyddiwyd i ddechrau ar gyfer troseddau lefel isel, tro cyntaf – yn rhan o LASPO; maent yn cael eu harwain gan ddisgresiwn yr heddlu yn hytrach na gofynion cyfreithiol.

Cod ymarfer ar gyfer dioddefwyr troseddau yng Nghymru a Lloegr

Mae’r ‘Cod Dioddefwyr’ yn amlinellu’r hawliau a’r cymorth sydd ar gael i ddioddefwyr troseddau, gan sicrhau eu bod yn cael eu trin ag urddas a pharch yn y broses cyfiawnder troseddol.

O dan y cod ymarfer, mae gan ddioddefwyr yr hawl i gyfathrebu’n glir, i gofnodi eu hadroddiad troseddu’n briodol, ac i gael yr wybodaeth ddiweddaraf am ymchwiliadau. Mae gan ddioddefwyr yr hawl i ofyn am eu barn ac i’r rhain gael eu hystyried pan wneir penderfyniad ynghylch datrysiad. Lle nad yw hyn yn bosibl, rhaid egluro’r rhesymeg i ddioddefwyr. Gallant gael gafael ar wasanaethau cymorth a gwneud datganiad personol dioddefwr am effaith y trosedd.

Dylid rhoi gwybod i ddioddefwyr am y treial, y canlyniadau a phenderfyniadau rhyddhau o’r ddalfa. Gellir darparu mesurau arbennig ar gyfer dioddefwyr agored i niwed yn ystod achosion llys, a dylid rhoi gwybod i ddioddefwyr am opsiynau cyfiawnder adferol. Os nad yw eu hawliau’n cael eu diwallu, gallant wneud cwyn.

Matrics difrifoldeb plant NPCC

Yn 2023, cyhoeddodd Cyngor Cenedlaethol Penaethiaid yr Heddlu (NPCC) fatrics difrifoldeb plant (CGM). Disodlodd hyn fatrics ffactor difrifoldeb datrysiad achos troseddwyr ifanc ACPO 2013.

Roedd y matrics diwygiedig yn ehangu sgoriau difrifoldeb o ystod 1-4 i 1-5. Mae sgôr o 1 yn berthnasol i achosion sy’n addas ar gyfer peidio â chymryd camau pellach, ac mae sgôr o 5 fel arfer yn arwain at gyhuddiad. Mae sgoriau 2, 3, a 4 yn cyfateb i ddatrysiadau anffurfiol y tu allan i’r llys, YCs, a YCCs yn y drefn honno. Dylid defnyddio Canlyniad 22 ar gyfer troseddau difrifoldeb 2-4. Roedd y matrics diwygiedig hefyd yn caniatáu mwy o ddisgresiwn yn y penderfyniad terfynol.

Diweddarwyd y matrics difrifoldeb plant gyda’r fersiwn ddiweddaraf yn 2025. Roedd y diwygiadau hyn yn cynnwys:

• system sgorio ddiwygiedig i asesu ffactorau gwaethygol a lliniarol
• diweddaru’r canllawiau i gynnwys pob OoCD
• diweddaru categorïau troseddau i adlewyrchu tueddiadau troseddu cyfredol a newidiadau deddfwriaethol
• gwell canllawiau gyda’r nod o hyrwyddo tegwch a chysondeb wrth wneud penderfyniadau.

Nod y matrics yw darparu cysondeb yn y defnydd o OoCDs ar draws ardaloedd yr heddlu. Mae’n helpu swyddogion i benderfynu ar y canlyniadau neu’r datrysiadau mwyaf priodol ar gyfer plant sy’n cyflawni troseddau.

Safonau cenedlaethol ar gyfer plant yn y system cyfiawnder ieuenctid (BCI, 2019)

Mae safonau cenedlaethol y BCI, a ddiweddarwyd ddiwethaf yn 2019, yn pwysleisio dull ymyrryd cynnar sy’n canolbwyntio ar y plentyn ar gyfer datrysiadau y tu allan i’r llys, gyda’r nod o atal plant rhag bod yn rhan ddiangen o’r system cyfiawnder troseddol: Dylid cymryd pob cam i hyrwyddo gwyriad i systemau mwy addas sy’n canolbwyntio ar y plentyn, a hyrwyddo ymddygiad adeiladol cadarnhaol. (Safonau Cenedlaethol, 2019)

Mae Safon 1, datrysiadau y tu allan i’r llys, yn pwysleisio prosesau dargyfeirio cynnar oddi wrth droseddu drwy gydweithio amlasiantaethol, gwahanu clir rhwng dargyfeirio a datrysiadau ffurfiol, ac ymatebion cymesur sy’n canolbwyntio ar y plentyn. Rhaid i brotocol ar y cyd rhwng yr heddlu a’r Gwasanaeth Cyfiawnder Ieuenctid arwain y broses o wneud penderfyniadau, gyda sicrwydd ansawdd ar waith a ffocws ar leihau anghymesuredd. Rhaid i GCI gynnal asesiadau trylwyr ac amserol i lywio cynlluniau ymyrryd sy’n cefnogi ymddygiad rhag-gymdeithasol. Dylid cynnwys plant a’u teuluoedd ym mhob cam.

Mae’r safonau’n hyrwyddo dull gweithredu ‘Plentyn yn Gyntaf’, gan ganolbwyntio ar les a datblygiad y plentyn, gyda phwyslais ar newid ymddygiad cadarnhaol.

Canllawiau rheoli achosion ac adnodd asesu’r BCI

Cyhoeddwyd canllawiau rheoli achosion y BCI ar OoCDs am y tro cyntaf yn 2019 gyda diweddariad yn 2022. Mae’r canllawiau’n ymdrin â meysydd allweddol fel gwneud penderfyniadau, cydweithio rhwng yr heddlu a’r GCI, cynnwys dioddefwyr, a gweithdrefnau ar gyfer adolygu penderfyniadau. Roedd diweddariad pellach ym mis Ionawr 2024 yn rhoi mwy o bwyslais ar hyrwyddo cysondeb wrth ddarparu OoCD a sicrhau bod dulliau gweithredu’n deg ac wedi’u teilwra i anghenion unigol plant. Mae’n nodi prosesau gwneud penderfyniadau clir a safonol sy’n ystyried amgylchiadau pob plentyn. Mae’r canllawiau hefyd yn annog defnyddio mesurau dargyfeirio fel dewisiadau eraill yn lle achosion llys ffurfiol, gyda’r nod o leihau aildroseddu a chefnogi’r gwaith o adsefydlu plant.

Ym mis Ebrill 2024, cyhoeddodd y BCI yr adnodd asesu atal a dargyfeirio cenedlaethol, ynghyd â chanllawiau a dogfennau sicrhau ansawdd. Darparwyd hyfforddiant cenedlaethol i gefnogi’r gwaith o’i weithredu, a defnyddiwyd yr adnodd ar draws pob GCI yng Nghymru a Lloegr.

Materion perthnasol

Anghymesuredd hiliol

Dros y degawd diwethaf, gostyngodd nifer y plant yn y system cyfiawnder ieuenctid ffurfiol 67 y cant, ond cododd cyfran y plant Du. Erbyn 2024, roeddent yn cyfrif am 11 y cant o’r rheini a gafodd rybuddiad neu ddedfryd, cynnydd o 9 y cant ers 2014. Yn Adolygiad Lammy i sut mae unigolion Du, Asiaidd ac ethnig leiafrifol yn cael eu trin yn y system cyfiawnder troseddol (2017) nodwyd drwgdybiaeth o’r heddlu ymysg pobl ifanc Ddu ac ethnig leiafrifol, gan eu gwneud yn llai tebygol o gyfaddef euogrwydd – sy’n ofynnol ar gyfer y rhan fwyaf o OoCDs. Cyflwynwyd Canlyniad 22 i osgoi’r rhwystr hwn, gan ganiatáu ymyrraeth heb gyfaddef euogrwydd. Ni chynhaliwyd gwerthusiad cenedlaethol i asesu a yw plant Du a phlant ethnig leiafrifol wedi elwa o ddefnyddio Canlyniad 22.

Pryderon posibl ynghylch ehangu’r rhwyd

Mae pryderon hirsefydlog wedi cael eu codi y gallai defnyddio OoCDs arwain at ‘ehangu’r rhwyd’, gan ddenu mwy o blant i’r system cyfiawnder troseddol na fyddent wedi cael eu hystyried yn ddigon difrifol i’w prosesu’n ffurfiol, gan gynyddu’r risg o stigmateiddio (Canolfan Arloesi Cyfiawnder, 2024).

Ymchwil a chanfyddiadau[2]

Prin oedd yr ymchwil ddiweddaraf ar effeithiolrwydd neu gost-effeithiolrwydd y gwahanol fathau o OoCD, gan gynnwys pa fathau a allai weithio orau gyda pha blant, gan ystyried gwahanol hanesion ac amgylchiadau plant. Fodd bynnag, roedd y dystiolaeth a oedd ar gael yn dangos yn fras bod dargyfeirio plant o’r system cyfiawnder ieuenctid ffurfiol ar gyfer troseddau lefel isel yn effeithiol o ran lleihau aildroseddu. Er nad oedd yr union ddulliau’n cael eu deall yn llawn, roedd tystiolaeth yn cyfeirio at effaith labelu, lle’r oedd ymwneud â’r system gyfiawnder yn cynyddu gwyliadwriaeth ac yn atgyfnerthu hunaniaethau ac ymddygiadau gwrthgymdeithasol. Er enghraifft, canfu Edinburgh Study of Youth Transitions (McAra a McVie, 2007) fod plant sy’n hysbys i’r system gyfiawnder yn arafach i ymatal rhag troseddu na’r rhai nad oeddent.

Roedd tystiolaeth arall yn dangos bod rhaglenni dargyfeirio – yn enwedig rhaglenni gwirfoddol fel datrysiadau cymunedol – yn gweithio orau pan oedd gan blant ddigon o ddiddordeb a chymhelliant i gymryd rhan. Pwysleisiodd Marshall (Arolygiaeth Prawf EF, 2023a) fod parodrwydd person ifanc i gymryd rhan yn allweddol i sicrhau bod y dulliau hyn yn llwyddiannus. Fodd bynnag, roedd yr adroddiad hefyd yn codi pryderon am y rheini a gafodd nifer o benderfyniadau cymunedol heb unrhyw newidiadau cadarnhaol mewn ymddygiad, gan ddangos efallai na fydd y mesurau hyn yn gweithio’n dda os nad yw’r person ifanc yn wirioneddol frwdfrydig ac yn cymryd rhan.

Dangosyddion perfformiad allweddol cenedlaethol

Mae dangosydd perfformiad allweddol (DPA) cenedlaethol newydd-ddyfodiaid (FTE) yn y system cyfiawnder ieuenctid yn mesur nifer y plant sy’n cael eu canlyniad cyfiawnder troseddol ffurfiol cyntaf. Gall y canlyniad hwn fod yn rhybuddiad, yn rhybuddiad amodol, neu’n ddedfryd llys. Mae’r dangosydd perfformiad allweddol yn helpu i olrhain nifer y plant sy’n ymuno â’r system cyfiawnder ieuenctid am y tro cyntaf.

Er bod y BCI wedi casglu data OoCD gan y GCI, roedd pa mor gyflawn a dibynadwy ydoedd yn dal yn aneglur, sydd wedi’i atal rhag cael ei gyhoeddi hyd yma. O ganlyniad, ychydig a oedd yn hysbys yn genedlaethol am bwy a gafodd OoCDs, eu heffaith ar aildroseddu, nac unrhyw anghymesuredd ar draws gwahanol grwpiau neu ardaloedd lleol.

Roedd yr arolygiad hwn yn ceisio ateb y cwestiynau canlynol:

1. A yw trefniadau llywodraethu ac arwain yn sbarduno gwasanaethau o ansawdd uchel sy’n sicrhau canlyniadau cadarnhaol i blant sy’n cael OoCDs, gan hyrwyddo eu diogelwch a diogelwch pobl eraill ar yr un pryd?

2. A yw polisïau, prosesau a phartneriaethau amlasiantaeth effeithiol sydd wedi’u diffinio’n dda yn cefnogi dargyfeirio plant yn amserol ac yn briodol o’r system gyfiawnder ffurfiol, gyda chamau gweithredu i sicrhau newid cadarnhaol a chadw plant a’r gymuned yn ddiogel?

3. A yw polisïau, prosesau ac arferion yn ystyried canllawiau cenedlaethol yn gyson fel matrics difrifoldeb plant NPCC, canllawiau rheoli achosion y BCI, Canlyniad 22, a chanllawiau datrys yn y gymuned?

4. A yw staff wedi’u grymuso i ddarparu gwasanaethau ymatebol a phersonol o ansawdd uchel i sicrhau newid cadarnhaol, a chadw plant a chymunedau’n ddiogel?

5. A yw perthnasoedd a threfniadau effeithiol gydag asiantaethau partner yn sicrhau mynediad at wasanaethau ac ymyriadau ymatebol sy’n sbarduno newid cadarnhaol ac yn cadw plant a chymunedau’n ddiogel wrth gyflawni datrysiadau y tu allan i’r llys?

6. A yw trefniadau partneriaeth yn hyrwyddo ac yn hwyluso darparu gwasanaethau’n effeithiol ar gyfer pob plentyn sy’n cael ei ddargyfeirio o’r system cyfiawnder troseddol?

7. A yw gwybodaeth amserol a pherthnasol ar gael ac yn cael ei rhannu’n effeithiol i gefnogi dull gweithredu ymatebol, personol o ansawdd uchel ar gyfer plant sy’n cael OoCD, gan gynnwys cymorth ar gyfer eu diogelu a’u llesiant, a diogelu eraill?

8. A yw’r broses darparu gwasanaethau’n seiliedig ar wybodaeth ac yn dadansoddi’n effeithiol sut i sicrhau newid cadarnhaol a chadw plant a phobl eraill yn ddiogel?

Cwmpas yr arolygiad

Roedd yr arolygiad yn ymdrin â gwaith yr heddlu wrth iddynt ddarparu OoCDs yn uniongyrchol i blant, arferion diogelu’r heddlu, rhannu gwybodaeth â’r GCI, a chyfraniad yr heddlu at wneud penderfyniadau mewn achosion a gyfeiriwyd at y GCI ar gyfer ymgynghori a mewnbwn. Roedd hefyd yn edrych ar effeithiolrwydd rhannu gwybodaeth â’r GCI i lywio asesiadau a gwaith parhaus.

Fe wnaethom ystyried sut roedd yr heddlu, y GCI a phartneriaid eraill yn gweithio gyda’i gilydd i ddeall amgylchiadau’r plant, cyd-destun eu troseddu, eu hanes personol, eu gwendidau, ac unrhyw risg yr oedd eu hymddygiad yn ei pheri i bobl eraill, gan gynnwys y rheini a oedd wedi dioddef eu troseddu’n uniongyrchol.

Fe wnaethom asesu effeithiolrwydd sut roedd partneriaid yn gweithio gyda’i gilydd i ddeall a diwallu anghenion plant, yn ogystal â sut roedd gwaith eu hasiantaethau unigol yn cyfrannu at gefnogi’r gwaith o ddargyfeirio plant o’r system cyfiawnder ieuenctid ffurfiol. Ar ben hynny, roeddem wedi edrych ar ba mor dda roedd cymorth parhaus, lle’r oedd ei angen, a oedd yn cael ei gydlynu rhwng gwasanaethau i gynnal ymdrechion gyda’r nod o leihau’r risg o aildroseddu.

Buom yn arolygu’r gwaith o asesu, cynllunio a darparu ymyriadau, a’r canlyniadau a gyflawnwyd. Roeddem hefyd wedi ystyried achosion ar wahân lle penderfynwyd gosod YC neu YCC, er nad oeddem wedi arolygu ansawdd y gwaith achos yn yr achosion hyn, gan fod fframwaith statudol yn llywodraethu’r gwaith o ddarparu’r ymyriadau hyn.

Roedd ein samplau arolygu wedi’u cyfyngu i OoCDs, felly nid oeddem yn gallu eu cymharu â datrysiadau yn y llys i asesu unrhyw wahaniaethau mewn canlyniadau ar gyfer troseddau tebyg.

Roedd y fethodoleg ar gyfer yr arolygiad hwn yn wahanol i’r un a ddefnyddiwyd wrth arolygu achosion datrysiadau y tu allan i’r llys yn ein Rhaglen Arolygu Craidd Ieuenctid (2018-2024). Ar gyfer yr arolygiad hwn, roedd gennym wybodaeth flaenorol am hanes cyswllt plant â’r heddlu a gwnaethom edrych ar gofnodion y gwasanaeth gofal cymdeithasol. Fe wnaethom asesu canlyniadau ar gyfer y plant a’r cynnydd roeddent wedi’i wneud yn ystod ac ar ôl y cyfnod ymyrryd.

Amlinelliad o’r adroddiad

Pennod	Cynnwys
2. Llywodraethu ac arweinyddiaeth	Mae’r bennod hon yn archwilio sut mae arweinyddiaeth strategol genedlaethol a lleol, ynghyd â staff a rheolwyr sydd wedi’u grymuso, yn cyfrannu at ddarparu gwasanaethau o ansawdd uchel i blant sy’n cael OoCDs. Mae hefyd yn archwilio sut mae data’n cael ei ddefnyddio i werthuso effeithiolrwydd gwasanaethau a’r dull dargyfeirio cyffredinol.
3. Plismona a gwneud penderfyniadau	Mae’r bennod hon yn edrych ar ystyriaethau allweddol wrth i’r heddlu gofnodi a datrys troseddau. Mae’n archwilio sut mae troseddau’n cael eu cofnodi a’r ystod o fathau o ganlyniadau troseddau a ddefnyddir. Rhoddir sylw hefyd i ddigwyddiadau mewn ysgolion, ymgysylltu â dioddefwyr, a hysbysiadau diogelu.
4. Gwneud penderfyniadau ar y cyd	Mae’r bennod hon yn edrych ar brosesau gwneud penderfyniadau ar y cyd, sut mae’r GCI yn llywio’r penderfyniadau hynny, a’u heffeithiolrwydd o ran sicrhau’r canlyniad cywir ar gyfer datrysiad.
5. Partneriaethau a gwasanaethau	Mae’r bennod hon yn archwilio effeithiolrwydd gweithio mewn partneriaeth, gan gynnwys mynediad at wasanaethau arbenigol a phrif ffrwd, yn ogystal â’r gefnogaeth sydd ar gael ar gyfer cynlluniau gadael a chymorth parhaus i blant.
6. Ansawdd gwaith achos cyfiawnder ieuenctid	Mae’r bennod hon yn edrych ar sut mae ymarfer cyfiawnder ieuenctid yn cefnogi ymataliad, yn hyrwyddo diogelwch a lles plant, yn mynd i’r afael â rheoli risg, ac yn ystyried anghenion dioddefwyr.

2. Llywodraethu ac arweinyddiaeth (Back to top)

2.1 Arweinyddiaeth genedlaethol a chyd-destun polisi (Back to top)

Roedd y defnydd cynyddol o OoCDs yn adlewyrchu newid ehangach tuag at ddull cyfiawnder sy’n canolbwyntio mwy ar y plentyn ac ar les. Ers yr arolygiad blaenorol ar y cyd yn 2018, mae OoCDs wedi cael eu defnyddio ar draws ystod ehangach o droseddau a mathau o ddatrysiadau. Roedd y twf organig hwn yn bennaf wedi’i sbarduno gan ymrwymiad cenedlaethol cryf i wyro plant oddi wrth achosion troseddol ffurfiol lle bo hynny’n briodol – safbwynt a gefnogwyd yn unfrydol gan yr arweinwyr cenedlaethol yr ymgynghorwyd â nhw yn ystod yr arolygiad hwn.

Er bod polisïau a chanllawiau wedi bod yn fwyfwy cefnogol i ddargyfeirio, gan gynnwys ar gyfer troseddau mwy difrifol, roedd y newid hwn wedi digwydd heb fframwaith cenedlaethol cynhwysfawr. Mynegodd arweinwyr cenedlaethol bryderon am y diffyg strwythur clir sy’n arwain y gwaith o ddatblygu a defnyddio OoCDs. Fel y nododd un cyfranogwr:

“Nid oes polisi cenedlaethol amlwg yn gyrru’r defnydd o OoCDs. Mae’n fwy o ddull gweithredu ar lawr gwlad wrth blismona, yn enwedig wrth ddefnyddio Canlyniad 22. Does dim fframwaith cenedlaethol, dim strwythur. Nid oes atebolrwydd, dim monitro, ac ychydig iawn o ddata i’w gefnogi.”

Yn absenoldeb fframwaith statudol, roedd pryderon wedi cynyddu ymysg rhai bod OoCDs mewn perygl o ddod yn ‘broses led-farnwrol’ heb dryloywder ac atebolrwydd.

Roedd y Swyddfa Gartref a’r Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi caniatáu hyblygrwydd i heddluoedd lleol o fewn canllawiau cenedlaethol OoCD i deilwra ymatebion i anghenion y gymuned leol. Er mai bwriad y dull hwn oedd gwella effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd, roedd wedi arwain at amrywiad sylweddol a safoni cyfyngedig ar draws rhanbarthau. Roedd methu ‘trin pawb yn gyfartal’ a ddeilliodd o hynny wedi codi pryderon ynghylch tegwch, atebolrwydd a hyder y cyhoedd.

Gwelsom gytundeb eang ymysg adrannau’r llywodraeth a rhanddeiliaid ar yr angen am gyfeiriad cenedlaethol cliriach, goruchwyliaeth strwythuredig, a chasglu data cyson i sicrhau bod OoCDs yn cael eu cymhwyso’n deg ac yn effeithiol.

Heriau a chyfyngiadau data mewn goruchwyliaeth genedlaethol

Yn wahanol i ymyriadau statudol, sy’n cael eu monitro gan y BCI, nid oedd darlun clir o’r canlyniadau i blant sy’n derbyn mathau eraill o OoCDs, er bod y plant hyn bellach yn cynnwys y rhan fwyaf o waith cyfiawnder ieuenctid mewn llawer o feysydd.

Adeg ein harolygiad, nid oedd cofnodion y Swyddfa Gartref o OoCDs yn gwahaniaethu rhwng plant ac oedolion, ac eithrio ar gyfer YCs ac YCCs. O ganlyniad, nid oedd ffordd effeithiol o archwilio nac olrhain defnydd penodol o OoCDs ar gyfer plant ar lefel genedlaethol. Roedd y defnydd cynyddol o wahanol fathau o ganlyniadau troseddau (gweler Pennod 3) yn ychwanegu cymhlethdod, gan eu bod yn cael eu defnyddio’n wahanol ac i wahanol raddau ledled y wlad, yn dibynnu ar benderfyniadau lleol ynghylch pa fathau o ganlyniadau i’w cymhwyso a sut.

Mae diffyg data cadarn yn tanseilio ymddiriedaeth yn y system ac yn cyfyngu ar y gallu i werthuso ei gwir effaith. Mynegodd bryderon am y posibilrwydd o dan-adrodd a cham-gynrychioli troseddau ieuenctid. Gan fod yr achosion hyn yn cael eu prosesu y tu allan i’r system gyfiawnder ffurfiol, roeddent mewn perygl o fynd yn anweledig yn ystadegol.

Mynegodd ynadon bryderon ynghylch defnydd anghyson o OoCDs ar draws ac o fewn ardaloedd yr heddlu, gan fod yr ystod o opsiynau’n gymhleth. Roedd rhai’n dadlau dros gynnwys llysoedd yn gynharach mewn rhai achosion ac ystyried natur wirfoddol a thymor byr OoCDs. Roedd galw hefyd am fwy o ymddiriedaeth ymysg dedfrydwyr yn y llys ieuenctid i fabwysiadu dull o ddedfrydu sy’n canolbwyntio ar y plentyn.

Galwodd cynrychiolydd o Gymdeithas yr Ynadon achos yn ôl a dweud wrthym:

“Mae plentyn yn colli hyder pan fydd yn mynd i’r llys am drosedd cyllyll ac yna rydych chi’n cael gwybod ei fod wedi cael 22 o OoCDs blaenorol ac yna mae’n mynd i’r ddalfa.”

Yn 2023, cyflwynodd y Weinyddiaeth Gyfiawnder ddangosyddion perfformiad allweddol a gofynion adrodd newydd ar gyfer y GCI, yn rhannol i gryfhau goruchwyliaeth genedlaethol o’r defnydd o OoCD. Cafodd y rhain eu rhoi ar waith gan y BCI. Mae DPA 6, ar ddatrysiadau y tu allan i’r llys, yn mesur cyfran y plant sy’n cael datrysiadau y tu allan i’r llys a’u cyfraddau cwblhau. Nid yw’r rhai sy’n cael eu rheoli gan yr heddlu yn unig yn cael eu cyfrif.

Cyhoeddwyd y set ddata gyntaf ym mis Mehefin 2025, ar ôl i’r gwaith maes ar yr arolygiad hwn ddod i ben. Er nad yw’r data’n addas ar gyfer dadansoddi na gwneud penderfyniadau eto, mae hyn yn gam ymlaen o ran casglu data ar gyfer plant sy’n cael eu rheoli gan y GCI.

Roedd disgwyl i adroddiadau fod ar gael i’w dadansoddi yn 2026/27, ond roedd yn dal yn aneglur a fyddent yn cynnwys manylion fel nifer yr OoCDs a dderbyniwyd gan blant unigol.

Nid oedd argymhelliad cyd-arolygiaeth hirsefydlog i gynnwys penderfyniadau cymunedol yn ystadegau aildroseddu’r system cyfiawnder troseddol (Arolygiaeth Prawf EF, 2018) wedi cael ei roi ar waith. Ers hynny, roedd hyn wedi dod yn fwyfwy arwyddocaol, wrth i’r defnydd o benderfyniadau cymunedol a datrysiadau eraill y tu allan i’r llys dyfu ac erbyn hyn roedd yn cynrychioli’r rhan fwyaf o waith achos y GCI mewn llawer o ardaloedd.

Roedd data cyfyngedig ar OoCDs yn ei gwneud yn anodd i rai rhanddeiliaid gefnogi’r dull yn llawn, gan godi pryderon ynghylch a oedd y ffocws yn parhau ar les gorau plant neu a oedd wedi symud, tuag at leddfu pwysau ar y system.

Roedd y rhan fwyaf o’r ymchwil yn tueddu i dynnu sylw at niwed cyfranogiad cyfiawnder troseddol yn hytrach na nodi arferion dargyfeirio effeithiol yng Nghymru a Lloegr. Roedd y Swyddfa Gartref, mewn partneriaeth â’r Gronfa Waddol Ieuenctid (YEF) a’r NPCC, yn cynnal prosiect ymchwil ar raddfa fawr i wella’r ddealltwriaeth genedlaethol o sut y defnyddiwyd OoCDs ar gyfer plant ac i wella ansawdd data cysylltiedig, gan gynnwys defnyddio mathau o ganlyniadau trosedd.

Rhybuddiad ieuenctid

Gwelsom nad oedd rhai GCI a arolygwyd yn defnyddio YC fel datrysiad oherwydd na ellir rhoi unrhyw ymyriadau gyda’r datrysiad hwn. Yn y meysydd hynny, roedd Canlyniad 22 NFA fel arfer yn cael ei ddefnyddio yn lle hynny. Gwelsom hefyd fod YC wedi cael ei roi gan yr heddlu mewn rhai ardaloedd heb gyfeirio’r achos at y GCI ar gyfer asesiad a phenderfyniad ar y cyd ynghylch y datrysiad mwyaf priodol.

Credir yn gyffredinol ei bod yn well darparu ymyriadau ochr yn ochr ag OoCDs gan yr ystyrir bod hyn yn fwy tebygol o fynd i’r afael â’r rhesymau dros y troseddu a lleihau’r siawns o aildroseddu. Er bod yr egwyddor hon yn sail i’r fframwaith rhybudd dwy haen i oedolion a gyflwynwyd gan Ddeddf yr Heddlu, Troseddu, Dedfrydu a’r Llysoedd 2022, nid oedd wedi cael ei chymhwyso i blant.

Credwn fod angen fframwaith statudol newydd ar gyfer OoCDs i blant. Dylai’r fframwaith hwn gynnwys darpariaethau i sicrhau bod ymyriadau’n rhan o OoCDs lle bo hynny’n briodol, fel y gellir gohirio penderfyniadau am ddatrysiadau nes bydd ymyriadau wedi cael eu cyflawni a’u cwblhau’n llwyddiannus.

Ac ystyried yr anghysondeb a’r arferion sy’n ymwneud â chyflawni penderfyniadau cymunedol (fel y nodir ymhellach yn yr adroddiad), credwn y dylid hefyd ystyried eu cynnwys mewn fframwaith statudol diwygiedig.

Gwiriadau’r Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd (DBS)

Daeth yr awydd i atal plant rhag cael cofnodion troseddol i’r amlwg fel thema allweddol ac roedd yn ffactor pwysig y tu ôl i’r defnydd cynyddol o OoCDs, hyd yn oed ar gyfer troseddau mwy difrifol, gan ddargyfeirio plant o’r system gyfiawnder ffurfiol i atal ymddangosiadau yn y llys a chofnodion troseddol, a allai effeithio’n sylweddol ar eu dyfodol. Roedd rhywfaint o ddryswch ynghylch arwyddocâd y gwahanol ganlyniadau troseddau heddlu a ddefnyddir i gau troseddau a chanfyddiad bod rhai yn fwy tebygol o arwain at ddatgeliad yn y dyfodol nag eraill. Fodd bynnag, yn ôl canllaw y Ganolfan Gyfreithiol Cyfiawnder Ieuenctid a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2025, nid yw hyn yn wir. Mae’r canllaw yn nodi’r canlynol:

‘Nid oes unrhyw ddatrysiadau y tu allan i’r llys anffurfiol, fel penderfyniadau cymunedol a Chanlyniadau 20, 21 a 22, yn dod o dan Ddeddf Adsefydlu Troseddwyr 1974, felly nid ydynt byth yn cael eu hystyried yn rhai sydd ‘wedi’u disbyddu’ neu ‘heb eu disbyddu’. Ni fydd datrysiadau y tu allan i’r llys anffurfiol byth yn cael eu datgelu’n awtomatig mewn gwiriadau DBS.

Ni fydd rhybuddiadau ieuenctid yn cael eu datgelu’n awtomatig mewn gwiriadau DBS (sylfaenol, safonol nac uwch). Cânt eu hidlo’n syth o wiriadau DBS pan gânt eu gweinyddu. Byddant hefyd yn rhai ‘wedi’u disbyddu’ ar unwaith ar ôl iddynt gael eu gweinyddu. Ni fyddai byth yn rhaid i’r derbynnydd eu datgan i gyflogwr fel rhan o’i gais, oni bai ei fod yn gwneud cais am alwedigaeth sy’n eithriad o dan Orchymyn Deddf Adsefydlu Troseddwyr 1974 (Eithriadau) 1975. Mae’r YCCs hyn yn dod yn rhai wedi’u disbyddu a chânt eu hidlo ar ôl 3 mis o’r dyddiad y cânt eu rhoi, neu pan fydd amodau’r rhybuddiad yn cael eu bodloni. Ar ôl hyn, ni fyddant yn cael eu datgelu’n awtomatig.’

Er nad yw’n cael ei ddatgelu’n awtomatig, mae gan yr heddlu’r disgresiwn i gynnwys gwybodaeth nad yw’n ymwneud ag euogfarnau, fel OoCDs ffurfiol ac anffurfiol, ar wiriadau DBS manwl. Ym mhob achos, caniateir datgelu dim ond os yw’r wybodaeth yn berthnasol, yn angenrheidiol i’w datgelu, ac yn gymesur, gan ystyried diogelu’r cyhoedd a hawliau’r unigolyn.

Fe wnaethom ymgynghori’n uniongyrchol â’r DBS i ddeall cyfradd y datgeliad. Ni ddadansoddwyd data ar geisiadau yn ôl oedran, felly nid oedd yn bosibl nodi union nifer yr achosion yn ymwneud â phlant. Fodd bynnag, dywedwyd wrthym fod 4.2 miliwn o geisiadau am wiriadau DBS manwl wedi cael eu gwneud dros gyfnod o 12 mis, a bod tair miliwn ohonynt wedi cael eu cyfeirio at heddluoedd i’w hystyried, a 4,500 o ddatgeliadau gwirioneddol wedi cael eu gwneud. Roedd hyn yn cyfateb i tua 0.1 y cant ar gyfer plant ac oedolion.

Strategaeth plismona genedlaethol

Mae gan yr NPCC strategaeth genedlaethol ar gyfer OoCDs gyda’r nod o safoni a gwella’r defnydd ohonynt ledled Cymru a Lloegr. Fodd bynnag, gan fod y strategaeth yn seiliedig ar ganllawiau yn hytrach na’i bod yn orfodol, yr heddluoedd unigol sy’n gyfrifol am ei gweithredu. Roedd hyn wedi arwain at arferion OoCD anghyson ledled y wlad, gan ei gwneud yn anodd cynnal safonau unffurf neu gael dealltwriaeth gynhwysfawr o’u defnydd cenedlaethol.

Mae’r NPCC o’r farn bod defnyddio Canlyniad 22 yn cyd-fynd ag egwyddorion Plentyn yn Gyntaf, sy’n pwysleisio ymyrraeth anffurfiol dros droseddoli. Ond mae cyflwyno Canlyniad 22 yn anghyson wedi arwain at ganlyniadau anghyson i blant.

Ni welodd ein harolygiad unrhyw dystiolaeth o gynllun erlyn gohiriedig effeithiol. Mae angen gwell dealltwriaeth o oblygiadau defnydd ehangach o gynlluniau erlyn gohiriedig a sut maent yn cyd-fynd â fframwaith OoCD. Rydym yn trafod hyn ymhellach yn yr adroddiad hwn.

Mae diogelu plant sy’n dod i sylw’r heddlu yn hollbwysig i’r NPCC. Disgwylir y gwneir hyn drwy atgyfeiriadau, pan fo hynny’n briodol, i ofal cymdeithasol plant. Fodd bynnag, gwelsom nad oedd hyn yn digwydd yn gyson yn ymarferol, i blant a oedd wedi troseddu a’u dioddefwyr a oedd yn aml yn agored i niwed. Yn ein sampl, roedd 42 y cant o’r dioddefwyr yn blant, ond eto nid oedd atgyfeiriadau diogelu’n cael eu gwneud fel mater o drefn ar gyfer dioddefwyr na phlant yr amheuir eu bod wedi cyflawni trosedd.

Cytunodd NPCC, er mai dargyfeirio oedd y dull a oedd yn cael ei ffafrio’n aml, fod cyhuddo plentyn weithiau’n angenrheidiol.

Yn y pen draw, yr heddlu sy’n gyfrifol am benderfyniadau OoCD. Mae’r GCI yn gyfrifol am ddarparu cyngor arbenigol ar gefndir ac amgylchiadau’r plentyn i helpu i sicrhau bod y datrysiad yn addas. Mewn rhai achosion, efallai y bydd Gwasanaeth Erlyn y Goron hefyd yn ymwneud â chynnig arweiniad neu gymeradwyo gwarediadau penodol. Er mai’r heddlu sy’n gyfrifol am wneud penderfyniadau, roedd heddluoedd yn aml yn cysylltu â’r NPCC i ofyn am eglurhad ar gyfrifoldebau gwneud penderfyniadau. Roedd hyn yn codi pryderon ynghylch pa mor dda yr oedd y canllawiau cenedlaethol yn cael eu deall ac a allai cyfeiriadau at ‘wneud penderfyniadau ar y cyd’ fod yn achosi dryswch a thensiynau lleol (gweler Pennod 4).

Roedd yr NPCC yn canolbwyntio ar sicrhau’r canlyniadau cywir i’r plentyn. Pwysleisiodd yr NPCC fod yn rhaid ystyried ansawdd, strwythur ac effaith yr ymyriadau ar gyfer plant. Ni ddylai natur y drosedd ar ei phen ei hun bennu ai OoCD oedd yr ymateb mwyaf priodol.

Adroddodd yr NPCC a’r BCI am berthynas waith gadarnhaol. Fodd bynnag, roedd ymadawiad uwcharolygydd heddlu sefydledig o’r BCI ychydig flynyddoedd yn ôl wedi creu bwlch. Er bod yr NPCC wedi parhau i ymgysylltu â’r BCI, nid oedd y lefel hon o gyfranogiad yn darparu’r un manteision â chael presenoldeb wedi’i wreiddio.

Goruchwylio a llywodraethu’r gwaith o ddarparu gwasanaethau cyfiawnder ieuenctid yn genedlaethol

Mae’r BCI yn gyfrifol am oruchwylio’r system cyfiawnder ieuenctid yng Nghymru a Lloegr. Mae’n cynghori’r ysgrifennydd gwladol dros gyfiawnder, yn monitro perfformiad y system, yn hyrwyddo arferion gorau, ac yn eiriol dros blant. Mae’r BCI yn hyrwyddo dull gweithredu ‘Plentyn yn Gyntaf’, sy’n rhoi blaenoriaeth i les a datblygiad plant o ran deall a mynd i’r afael â’u hymddygiad troseddol.

Roedd gan y BCI ddealltwriaeth fanwl o ddarpariaeth cyfiawnder ieuenctid statudol, wedi’i llywio gan ddata a gyflwynwyd gan y GCI a Chyfrifiadur Cenedlaethol yr Heddlu. Dylai data a gesglir o dan DPA 6 ar ddatrysiadau y tu allan i’r llys helpu i ehangu’r ddealltwriaeth hon.

Roedd anghysondebau mewn dulliau gweithredu ar gyfer OoCDs wedi bod yn bryder ers peth amser, gyda’r GCI yn defnyddio gwahanol adnoddau asesu. Er mwyn mynd i’r afael â hyn a gwella’r gwaith o gasglu data, cyflwynodd y BCI yr adnodd atal, dargyfeirio ac asesu (PDAT) yn 2024, ynghyd â chanllawiau a hyfforddiant cenedlaethol i gefnogi’r gwaith o’i roi ar waith.

Roedd y BCI wedi cyflwyno model goruchwylio newydd a oedd yn categoreiddio GCI yn gwadrantau seiliedig ar berfformiad, gyda chynrychiolwyr y BCI yn mynd i gyfarfodydd chwarterol y bwrdd partneriaeth cyfiawnder ieuenctid i ddarparu cymorth a monitro perfformiad gwasanaethau lleol.

Mae canllawiau rheoli achosion y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid yn cynghori y dylai cau achosion a chynllunio ar gyfer gadael sicrhau nad yw plant yn aros ar agor i wasanaethau’n ddiangen, a lle mae anghenion yn parhau, bod cymorth priodol, boed hynny o fewn neu y tu allan i’r GCI, yn parhau i gael ei ddarparu. Yn ymarferol, roedd ymyriadau fel arfer wedi’u cyfyngu i 12 wythnos, ac yn aml yn llai. Gallai’r amserlen fyrrach ar gyfer OoCDs adlewyrchu pwyslais ehangach ar leihau cyswllt â’r system cyfiawnder ieuenctid lle bynnag y bo modd, yn unol â’r dull gweithredu ‘Plentyn yn Gyntaf’. Roedd hyn yn peryglu symud y ffocws o’r hyn yr oedd achos plentyn ei angen i’r hyn y gellid ei gyflawni o fewn y terfyn hwnnw.

Roedd y dangosydd ar gyfer y rhai sy’n ymuno am y tro cyntaf wedi helpu i annog pobl i wyro oddi wrth y system cyfiawnder troseddol, gan leihau dull ‘ehangu’r rhwyd’ o ran troseddoli diangen ymysg y rhai sy’n ymwneud â throseddau lefel isel lle nad yw ymyriadau statudol yn ychwanegu llawer o werth. Fodd bynnag, mynegodd ein harolwg bryderon y gallai’r rhwyd fod yn ehangu o hyd, ond bod plant yn cael eu trin mewn gwahanol ffyrdd. Mae’r ddealltwriaeth o hyn wedi’i chyfyngu gan ddata anghyflawn ar ddefnyddio rhai OoCDs.

Dylai byrddau partneriaeth lleol oruchwylio’r holl ddefnydd a wneir o OoCD, gan gynnwys y rheini a gyhoeddir gan yr heddlu yn unig. Fodd bynnag, nid oedd y GCI bob amser yn cael gwybod am yr holl OoCDs a gyhoeddwyd, yn enwedig y rheini a gaewyd gyda mathau 20 a 21 o Ganlyniadau’r heddlu. Er bod dulliau cydweithio a rhannu data rhwng y GCI a’r heddlu yn datblygu, roedd angen rhagor o gynnydd i sicrhau goruchwyliaeth effeithiol gyson.

2.2. Llywodraethu, arweinyddiaeth a staffio ym maes cyfiawnder ieuenctid lleol (Back to top)

Llywodraethu a chyfeiriad strategol gwasanaethau cyfiawnder ieuenctid

Roedd y bwrdd partneriaeth cyfiawnder ieuenctid yn gyfrifol am bennu’r cyfeiriad strategol ar gyfer darparu gwasanaethau cyfiawnder ieuenctid, gan gynnwys OoCDs:

‘Mae gan fyrddau a phartneriaethau rheoli cyfiawnder ieuenctid rôl bwysig o ran sicrhau bod egwyddorion Plant yn Gyntaf, egwyddorion sy’n ystyriol o drawma a dulliau eraill sy’n canolbwyntio ar y plentyn yn cael eu gwreiddio’n strategol ac yn weithredol.’ BCI, Canllawiau Llywodraethu ac Arwain (BCI, 2021)

Roedd gan bob bwrdd weledigaeth glir ar gyfer plant yn seiliedig ar egwyddorion ‘Plentyn yn Gyntaf’, gyda ffocws cryf ar ddargyfeirio ac ymyrraeth gynnar i fynd i’r afael ag ymddygiad troseddol ac atal mynediad i’r system gyfiawnder ffurfiol. Adlewyrchwyd yr ymrwymiad hwn mewn cynlluniau cyfiawnder ieuenctid, a ddatblygwyd gyda mewnbwn gan bartneriaid strategol ac sy’n cyd-fynd â blaenoriaethau lleol.

Roedd rhai byrddau wedi hen ennill eu plwyf ac yn gydlynol, tra bod eraill yng nghamau cynnar eu datblygiad. Mewn un ardal, dim ond dau gyfarfod yr oedd bron pob un o aelodau’r bwrdd wedi bod ynddynt. Mewn rhai meysydd, roedd heriau sy’n ymwneud â staffio ac adnoddau wedi llesteirio datblygiad byrddau sy’n gweithredu’n dda, gan gyfyngu ar eu gallu i ddarparu goruchwyliaeth effeithiol.

Yn yr enghreifftiau gorau, bu partneriaid yn gweithio gyda’i gilydd i nodi bylchau o ran deall proffil plant sy’n cael OoCDs a’r rhwystrau i’w defnyddio’n effeithiol. Yn Dorset, codwyd heriau gyda’r bwrdd o ran olrhain aildroseddu ar ôl i blant droi’n 18 oed. Gofynnwyd i’r heddlu adfer y data hwn a’i ddarparu, gan alluogi’r bartneriaeth i asesu’n well effeithiolrwydd ei dull o leihau aildroseddu.

Trefniadau cyllido ac adnoddau

Roedd y trefniadau cyllido’n amrywio’n sylweddol ar draws y gwasanaethau a arolygwyd. Dywedodd pob un fod cyllid tymor byr a chyllid a ddyrannwyd yn hwyr yn peri rhwystrau sylweddol i waith cynllunio tymor hir.

Roedd y Rhaglen Turnaround, dan arweiniad y Weinyddiaeth Gyfiawnder, yn darparu cyllid am gyfnod penodol i’r rhan fwyaf o awdurdodau lleol ar gyfer gwasanaethau ymyriadau cynnar sydd wedi’u hanelu at blant sydd mewn perygl o droseddu ac ymuno â’r system gyfiawnder ffurfiol. Cafodd yr holl ardaloedd a arolygwyd gyllid gan Turnaround, a ddefnyddiwyd yn effeithiol i wella gwasanaethau fel mentora, cymorth addysg, a gweithgareddau cadarnhaol; mae ei estyniad blwyddyn o hyd wedi’i groesawu.

Cafodd y rhan fwyaf o’r ardaloedd a arolygwyd gyllid gan eu Comisiynwyr Heddlu a Throseddu, gan roi hwb i gyllidebau ac adnoddau’r GCI, er bod y cymorth yn amrywio yn ôl rhanbarth ar sail blaenoriaethau, cyllidebau a strategaethau cyfiawnder ieuenctid lleol.

Roedd rhai gwasanaethau’n cael trafferth bodloni’r galw cynyddol, yn enwedig wrth i’r defnydd o OoCD gynyddu ac wrth i blant fod angen cymorth mwy dwys. Mewn un ardal, roedd llwythi achosion trwm yn ei gwneud yn anodd ymgymryd ag achosion newydd heb gau rhai a oedd eisoes yn bodoli.

Roedd un arweinydd yn cydnabod yr heriau o ddarparu gwaith OoCD effeithiol o fewn yr adnoddau presennol:

“Ni fu unrhyw newid yn adnoddau na chyllid y GCI yn ystod y 10 mlynedd diwethaf. Mae hyn yn codi’r potensial am ddatgysylltiad rhwng disgwyliadau cenedlaethol o ran darparu gwasanaethau a’r hyn y gellir ei gyflawni’n realistig.”

Defnyddio data a gwybodaeth i ddadansoddi effeithiolrwydd

Er bod byrddau’n cydnabod materion allweddol sy’n effeithio ar blant, fel bylchau mewn addysg a lles emosiynol, yn aml nid oedd ganddynt ddealltwriaeth lawn o’u cefndiroedd a’u hanes o droseddu.

Roedd data aildroseddu weithiau’n cael ei ddadansoddi ond yn aml yn annibynadwy neu’n brin o fanylion. Ychydig o dystiolaeth a welwyd o gasglu data ar ddatrysiadau a gyhoeddwyd gan yr heddlu fel penderfyniadau cymunedol a Chanlyniadau 20 a 21, gan lesteirio’r gwaith o werthuso eu defnydd a’u heffeithiolrwydd.

Roedd llawer o ardaloedd yn dibynnu ar y gyfradd FTE i farnu llwyddiant ymdrechion dargyfeirio ieuenctid. Ond nid oedd y mesur hwn yn ddangosydd dibynadwy o lai o aildroseddu na chanlyniadau gwell i blant.

Er mwyn deall a oedd y plant hyn yn elwa’n deg o ddargyfeirio, roedd angen mwy o graffu ar y rhai a oedd yn gyfrifol, gan gynnwys a oeddent wedi cael eu hystyried yn briodol ar gyfer OoCDs ac, os nad oeddent, pam.

Nid oedd llawer o ddadansoddiad ar garfannau penodol, fel plant o gefndiroedd Du ac ethnig leiafrifol. Gallai tangynrychiolaeth y grŵp hwn o blant yn y garfan OoCD fod naill ai’n gadarnhaol neu’n negyddol; mae cyd-destun yn hanfodol, ac roeddem o’r farn ei fod yn ddiffygiol.

Cydnabuwyd y cynnydd yn nifer y merched sy’n defnyddio gwasanaethau, ac roedd sawl ardal wedi datblygu cymorth wedi’i deilwra i ddiwallu eu hanghenion. Er bod mwy o ymwybyddiaeth, byddai canolbwyntio ymhellach ar y ffactorau cymdeithasol a chymunedol sy’n gyrru eu cyfranogiad, yn enwedig o ran ymddygiad treisgar, yn gwella gallu gwasanaethau i ymateb yn fwy effeithiol.

Arweinyddiaeth a rheolaeth y GCI

Dangosodd rheolwyr cyfiawnder ieuenctid ddealltwriaeth gref o anghenion plant a natur newidiol y llwyth achosion cyfiawnder ieuenctid. Roeddent yn meithrin partneriaethau lleol effeithiol ac yn eiriol yn frwd dros blant, gyda nifer o enghreifftiau rhagorol yn cael eu nodi o sicrhau mynediad at wasanaethau fel cymorth addysgol a darpariaeth lleferydd ac iaith.

Mae llwybrau clir sy’n gweithio’n dda i wasanaethau prif ffrwd ac arbenigol yn hanfodol ar gyfer dargyfeirio effeithiol a dylid eu hadolygu’n rheolaidd, gyda materion yn cael eu huwchgyfeirio i’r bwrdd pan fo angen. Ychydig o dystiolaeth a welsom o hyn yn digwydd, yn rhannol oherwydd nad oedd pawb yn deall y materion. Roedd angen gwerthuso cyfraddau atgyfeirio, defnydd o wasanaethau a darpariaeth yn well er mwyn llywio gwelliannau.

Roedd staff cyfiawnder ieuenctid sy’n gweithio gyda phlant sy’n cael OoCDs yn dangos tosturi a sgiliau ymgysylltu cryf yn gyson, yn enwedig gyda phlant sy’n aml yn cael eu hystyried yn ‘heriol’. Dywedodd y rhan fwyaf o’r staff eu bod wedi cael hyfforddiant priodol ac roeddent yn siarad yn gadarnhaol am eu rheolwyr.

Fodd bynnag, nid oedd yr holl staff yn deall cymhlethdod eu rolau’n llawn, yn enwedig o ran cadw plant a’r gymuned yn ddiogel, ac nid oedd y bylchau hyn bob amser yn cael eu nodi drwy oruchwyliaeth staff. O ganlyniad, nid oedd hyfforddiant wedi’i wreiddio’n gyson mewn ymarfer, gan dynnu sylw at yr angen am gymorth a goruchwyliaeth wedi’u targedu’n well.

Nid oedd prosesau sicrhau ansawdd yn dylanwadu’n gyson ar ymarfer. Yn gyffredinol, gwelsom fod goruchwyliaeth gan reolwyr yn effeithiol mewn dim ond traean o’r achosion a arolygwyd (yn amrywio rhwng gwasanaethau o 14 y cant i 67 y cant).

Tynnwyd sylw at y pwynt hwn gan arolygydd:

“Nid yw goruchwyliaeth rheolwyr yn rhoi digon o arweiniad i’r ymarferydd ynghylch diogelwch a lles y plentyn, nac o ran deall y risgiau y gallai’r plentyn eu peri i eraill. Mae hyn yn destun pryder arbennig ac ystyried amlder a swmp yr wybodaeth a dderbynnir gan yr heddlu sy’n cysylltu’r plentyn ag ymddygiad sy’n cynnwys cario arfau ac ymddygiad gwrthgymdeithasol yn y gymuned.”

Roedd angen cymorth cliriach ar lawer o ymarferwyr, yn enwedig o ran asesu risg, diogelwch a lles, ond weithiau roeddent yn cael eu cynghori i ganolbwyntio ar y drosedd yn bennaf, gan fethu ffactorau pwysig eraill.

Dyrannu gwaith a llwythi achosion

Mewn rhai gwasanaethau, rhannwyd achosion rhwng timau – roedd un yn canolbwyntio ar gymorth cynnar a dargyfeirio, ac un arall ar waith statudol. Roedd y timau hyn yn aml yn gweithredu o dan wahanol strwythurau cyflog a gofynion cymwysterau, gyda thimau statudol fel arfer yn cael achosion mwy ffurfiol. Gallai’r rhaniad hwn greu canfyddiad bod achosion statudol yn eu hanfod yn fwy cymhleth neu’n peri risg uchel. Fodd bynnag, nid felly yr oedd hi yn amlach na heb ac ni ddylid cymryd hynny’n ganiataol.

Roedd llwythi achosion staff yn amrywio’n sylweddol. Soniodd rhai am lwyth achosion isel iawn, tra bod eraill yn amrywio rhwng 18 ac 20 o achosion. Er nad oedd staff yn dweud yn gyffredinol eu bod yn teimlo eu bod yn cael eu llethu, gwelsom fod llawer o blant yn cael eu gweld yn llai aml nag yr oedd y lefel o bryder a aseswyd ganddynt yn ei warantu.

2.3. Casgliadau a goblygiadau (Back to top)

Roedd ymrwymiad cenedlaethol a lleol i osgoi troseddoli diangen o ran plant, gyda ffocws clir ar gyfiawnder sy’n canolbwyntio ar y plentyn. Fodd bynnag, roedd y defnydd o OoCDs yn dameidiog ac yn anghyson. Roedd cofnodi anghyson ar gyfer canlyniadau troseddau, prosesau tracio cyfyngedig, a diffyg data wedi’i ddadgyfuno ar gyfer plant yn llesteirio ymdrechion i fonitro tueddiadau, asesu aildroseddu, a gwerthuso effeithiolrwydd. Er bod dangosydd perfformiad allweddol newydd-ddyfodiaid, yn ddefnyddiol yn hanesyddol, nid oedd bellach yn adlewyrchu realiti system lle’r oedd y rhan fwyaf o achosion yn cael eu rheoli drwy ystod ehangach o OoCDs, gan dynnu sylw at yr angen am fesur mwy ystyrlon a chynhwysfawr.

Heb fframwaith cenedlaethol clir, roedd dulliau lleol amrywiol o ddargyfeirio yn codi pryderon ynghylch tegwch a hyder y cyhoedd. Yn y cyfamser, roedd mwy a mwy o blant, gan gynnwys y rheini a oedd yn troseddu’n ddifrifol, yn cael eu trin yn anffurfiol, yn aml gan yr heddlu’n unig heb fewnbwn gan y GCI. Er gwaethaf argymhellion hirsefydlog, roedd data allweddol fel data ar benderfyniadau cymunedol yn dal heb ei gyhoeddi, ac nid oedd llawer o dystiolaeth o’r hyn sy’n gwneud dargyfeirio yn effeithiol.

Ar lefel leol, roedd byrddau partneriaeth cyfiawnder ieuenctid yn gyfrifol am oruchwylio OoCDs, ond nid oedd ganddynt bob amser ddigon o gapasiti i wneud hynny’n effeithiol. Er bod cyllid Turnaround yn cael ei groesawu a’i ddefnyddio’n dda, roedd rhai ardaloedd yn dal i wynebu heriau o ran rheoli’r galw cynyddol a datblygu cynlluniau hirdymor cynaliadwy.  

Oni bai fod OoCDs yn effeithiol ac wedi’u targedu, gallant fod yn gyfle a gollwyd i atal y sefyllfa rhag gwaethygu i’r system cyfiawnder troseddol naill ai fel plentyn neu fel oedolyn. Mae mynd i’r afael â’r heriau hyn yn gofyn am fframweithiau cenedlaethol cryfach, canllawiau cliriach, gwell systemau data, a chydweithio amlasiantaeth mwy effeithiol i sicrhau bod plant yn cael y cymorth iawn ar yr adeg iawn.

3. Plismona a gwneud penderfyniadau (Back to top)

3.1. Sut mae’r heddlu’n cofnodi troseddau (Back to top)

Mae’r cyhoedd yn rhoi gwybod i’r heddlu am ddigwyddiadau, sydd yna’n asesu a oes trosedd wedi’i chyflawni. Os felly, rhaid cofnodi’r drosedd. Ar ôl cofnodi trosedd, mae’r heddlu’n ymchwilio iddi ac yn ei chwblhau gyda math penodol o ganlyniad i drosedd. Gwneir hyn yn unol â Rheolau Cyfrif y Swyddfa Gartref ar gyfer Troseddau a Gofnodwyd yng Nghymru a Lloegr a fersiwn fyrrach o’r rheolau a elwir yn ‘Rheolau Cofnodi Troseddau’r Swyddfa Gartref ar gyfer swyddogion rheng flaen a staff’. Mae’r ddwy set yma o reolau yn dweud wrth heddluoedd sut y dylent gofnodi trosedd. Yn yr adroddiad hwn, rydym yn cyfeirio at y setiau hyn o reolau gyda’i gilydd fel rheolau cofnodi troseddau’r Swyddfa Gartref (HOCRR).

Wrth benderfynu ar y datrysiad mwyaf priodol ar gyfer plant sydd wedi cyflawni trosedd, dylid defnyddio matrics difrifoldeb plant Cyngor Cenedlaethol Penaethiaid yr Heddlu (NPCC CGM). Disgrifir hyn fel: ‘adnodd brysbennu i helpu swyddogion i wneud penderfyniadau, i helpu i benderfynu ar y canlyniad neu’r datrysiad mwyaf priodol ar gyfer y plant a’r bobl ifanc hynny o dan 18 oed sy’n troseddu.’ 

Yn y 179 o achosion penderfyniadau ar gyfer yr heddlu’n unig y buom yn edrych arnynt fel rhan o’n harolygiad, roedd tystiolaeth mai dim ond mewn 35 o achosion yr oedd CGM NPCC wedi cael ei ddefnyddio. 

Mathau o ganlyniadau trosedd 

Archwiliodd arolygwyr HMICFRS bedwar math o ganlyniadau troseddau, y byddwn yn eu disgrifio’n ddiweddarach yn y bennod hon. Y rhain oedd:  

• Canlyniad 8 
• Canlyniad 20 
• Canlyniad 21 
• Canlyniad 22. 

Ymwelodd y tîm arolygu ar y cyd ag wyth Gwasanaeth Cyfiawnder Ieuenctid lleol a oedd yn gweithredu mewn chwe heddlu. Ar gyfer wyth ardal leol y GCI, fe wnaethom ofyn i bob un o’r chwe heddlu ddarparu data ar nifer y troseddau a gofnodwyd, dros y tair blynedd ariannol flaenorol, lle ystyriwyd bod plentyn yn un a amheuir.* Dangosir y rhain isod:

Canlyniad	2021/22	2022/23	2023/24
8	2418	2950	3547
20	1391	1263	1213
21	1396	1417	1040
22	783	1023	965
Cyfanswm	5988	6653	6765

*Nid oedd pob heddlu a arolygwyd gennym yn gallu dadansoddi data i wasanaethau cyfiawnder ieuenctid lleol am y cyfnod o dair blynedd felly mae data heddluoedd wedi cael ei gynnwys lle bo hynny’n berthnasol.

Ffigur P1

Mae’r tabl yn dangos bod cyfanswm y troseddau yr oedd y chwe heddlu wedi’u cau gyda’r mathau hyn o ganlyniadau troseddau wedi codi o 5,988 i 6,765 rhwng 2021 a 2024. Fel y nodwyd yn flaenorol, nid oedd y Swyddfa Gartref na’r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn gallu darparu data penodol ar y mathau hyn o ganlyniadau troseddau gan nad yw’r broses o gasglu data (ac eithrio rhybuddiadau ieuenctid) yn gwahaniaethu rhwng oedolion a phlant. Nid oedd yr un o’r heddluoedd a arolygwyd gennym yn casglu nac yn rhannu gwybodaeth am OoCDs â’r GCI lleol fel mater o drefn. Roedd hyn yn golygu bod diffyg data wedi’u dadgyfuno yn atal unrhyw ddadansoddiad ystyrlon o’r darlun cenedlaethol neu leol.

Yn ystod ein harolygiad, gwelsom fod gan y lluoedd systemau a phrosesau gwahanol i sicrhau bod mathau o ganlyniadau troseddau wedi cael eu cymhwyso’n gywir.  Roedd hyn yn golygu nad oeddem yn gallu bod yn siŵr bod y mathau o ganlyniadau trosedd a ddefnyddiwyd bob amser yn gywir ac yn gyson rhwng heddluoedd.

Canlyniad 8 – penderfyniadau cymunedol (CR) 

Mae’r HOCRR yn diffinio Canlyniad 8 fel a ganlyn: ‘Datrysiad Cymunedol: Datrysiad Cymunedol (gyda neu heb Gyfiawnder Adferol Ffurfiol) a gymhwyswyd yn unol â chanllawiau’r Coleg Plismona.’ 

Yn 2022, diweddarwyd canllawiau NPCC ar ddefnyddio CRs yn y ddogfen Datrys yn y Gymuned (NCPCC CR). Canllawiau anstatudol yw’r rhain. Mae’r canllawiau hyn yn helpu’r heddlu i wneud penderfyniadau ynghylch sut i ddelio’n gymesur â throseddau lefel is. Maent wedi’u hanelu at blant ac oedolion sydd wedi cyflawni trosedd am y tro cyntaf, er bod gan heddluoedd ddisgresiwn lle mae hanes o droseddu blaenorol.  

Gall CRs fod yn ‘gytundeb anffurfiol’ rhwng y partïon dan sylw: ‘Eu nod yw lleihau’r tebygolrwydd o aildroseddu drwy annog y plentyn i wynebu effaith ei ymddygiad ac ysgwyddo’r cyfrifoldeb dros wneud iawn am unrhyw niwed a achosir.’ 

Mae mathau o droseddu lefel isel wedi’u cynnwys yn y canllawiau. Yn CGM NPCC mae pum lefel uwchgyfeirio, ac mae’r canllawiau’n datgan mai troseddau sy’n sgorio lefel 2 neu 3 yw’r rhai mwyaf addas i ddelio â nhw drwy CR. Mae canllawiau CR NPCC yn datgan mai dim ond pan fydd unigolyn naill ai wedi cyfaddef ei fod yn euog neu wedi derbyn cyfrifoldeb am drosedd y gellir rhoi CR.  

Mae Ymarfer Proffesiynol Awdurdodedig (APP) y Coleg Plismona ar gyfer erlyn a rheoli achosion hefyd yn datgan y canlynol: ‘Mae’n debyg mai’r troseddau mwyaf priodol i gyfiawnhau datrysiad cymunedol yw difrod troseddol lefel isel, dwyn gwerth isel, mân ymosodiadau (heb anaf) ac ymddygiad gwrthgymdeithasol.’ 

Fe wnaethom ofyn i’r heddluoedd a arolygwyd roi nifer y CRs a roddwyd i blant yn y tair blwyddyn galendr hyd at 31 Hydref 2024. Mae’r tabl uchod (Ffigur P1) yn dangos, er bod amrywiadau rhwng heddluoedd, bod cyfanswm nifer y CRs a roddwyd i blant wedi cynyddu’n sylweddol dros y cyfnod 2021/2 i 2023/4.  

O dan ganllawiau CR NPCC, mae’n ofynnol i’r heddlu roi gwybod i’r GCI pan fydd CR yn cael ei roi i blentyn o fewn 24 awr, gan ddefnyddio system a elwir yn aml yn PENY (hysbysiad electronig yr heddlu i’r GCI).  Gwelsom nad oedd yr heddlu bob amser yn gwneud hyn. Fe wnaethom ofyn i heddluoedd a arolygwyd nodi pa rai o’r CRs yr ymdriniwyd â nhw gan yr heddlu yn unig, a pha rai a oedd wedi cynnwys y GCI. Roeddem yn bryderus mai dim ond un o’r heddluoedd oedd yn gallu rhoi’r wybodaeth hon i ni. 

Gwelsom hefyd, oni bai fod y plentyn yn agored i’r GCI, mai ychydig iawn o gamau, os o gwbl, a gymerwyd ganddynt pan gawsant wybod am y CR.  Roedd hyn yn golygu nad oedd y bartneriaeth leol yn aml yn ymwybodol o nifer y CRs a roddwyd i blant a’u heffeithiolrwydd o ran lleihau aildroseddu.   

Yn ystod ein hadolygiadau o ffeiliau achos, gwelsom mai’r heddlu yn unig oedd yn delio â rhai CRs. Cyfeiriwyd achosion eraill at y GCI a gwnaethpwyd penderfyniadau ar y cyd gan bartneriaid. Os bydd yr heddlu’n cau trosedd ar ôl i CR gael ei roi, dylid ei gwblhau fel Canlyniad 8. Mae’r Swyddfa Gartref a’r heddlu o’r farn bod Cofrestriad Di-dor yn ganlyniad cadarnhaol, yn yr un modd â rhybuddiad ieuenctid neu rybuddiad amodol. Nid yw pob OoCD arall yn cael eu hystyried yn ganlyniadau cadarnhaol.  

Yn ystod ein harolygiad, gwelsom fod yr heddlu, mewn un ardal, yn cael eu hannog i ddefnyddio CRs gymaint â phosibl ac yn cael eu hannog yn weithredol i beidio â defnyddio Canlyniad 22. Dywedodd y GCI wrthym yn yr ardal hon fod hyn yn creu tensiynau rhwng yr heddlu a phartneriaid.

Dywedodd un o arweinwyr yr heddlu wrthym, er eu bod yn darparu hyfforddiant CR i’w swyddogion ac yn codi ymwybyddiaeth, nad oedd canllawiau’n cael eu dilyn yn aml.  

Mewn pump o’r chwe heddlu a arolygwyd gennym, roedd y cyfrifoldeb dros benderfynu a oedd CR yn briodol i’w roi i blentyn yn cael ei adael i swyddogion unigol a’u goruchwylwyr. Fodd bynnag, mewn un heddlu (Dorset) gwelsom dîm gwneud penderfyniadau canolog ar gyfer y mathau hyn o achosion. Roedd hyn yn darparu dull mwy cyson, teg ac effeithiol o wneud penderfyniadau. Roedd hefyd yn ystyried buddiannau’r plentyn oherwydd bod y sawl a oedd yn gwneud y penderfyniad wedi cael ei hyfforddi’n well ac yn fwy ymwybodol o’r ffactorau cefndir eraill.  

Roedd gan y rhan fwyaf o’r heddluoedd a arolygwyd gennym systemau i wirio bod mathau o ganlyniadau troseddau wedi cael eu dyrannu’n gywir i droseddau. Fodd bynnag, roedd hyn yn aml ar ôl i’r achos ddod i ben, a oedd yn golygu na ellid ei newid bob amser os oedd yn anghywir. Roedd un heddlu wedi adolygu eu CRs eu hunain: Roedd 5,057 o CRs wedi cael eu rhoi i oedolion a phlant dros gyfnod o chwe mis; roedd yr heddlu wedi canfod nad oedd 2,761 wedi cael eu cwblhau na’u cofnodi’n gywir. Roedd hyn yn golygu y gallai’r darlun lleol fod wedi bod yn anghywir.  

Mewn heddlu arall, dywedwyd wrthym fod y tîm sy’n gyfrifol am sicrhau bod troseddau wedi cael eu cwblhau’n gywir wedi dod o hyd i wallau. Er gwaethaf hyn, ni wnaethant gadw cofnodion cywir o unrhyw ddiwygiadau a wnaethpwyd na sawl gwaith yr oedd hyn wedi digwydd na pham, felly ni allai’r heddlu ddysgu o’i gamgymeriadau.

Gwelsom hefyd nad oedd yr heddlu’n rhoi gwybod i’r GCI fel mater o drefn pan oeddent yn rhoi CRs i blant. Mae canllawiau rheoli achosion y BCI yn nodi: Dylai’r heddlu roi gwybod i’r GCI am bob Datrysiad Cymunedol a roddir i blentyn o fewn 24 awr. Yn dibynnu ar drefniadau lleol, lle nad yw’r GCI wedi bod yn rhan o’r broses gwneud penderfyniadau, mae’n arfer gorau i’r GCI sgrinio’r plant dan sylw a chynnig cymorth gwirfoddol lle bo hynny’n briodol.’  

Fe wnaeth yr heddluoedd a arolygwyd gennym ddarparu cyfanswm nifer y troseddau yr oedd plant wedi cael CR ar eu cyfer yn y flwyddyn a ddaeth i ben ar 31 Hydref 2024.* Dangosir y rhain isod:

Categori trosedd	Nifer	%
Trais	1282	41
Dwyn	774	25
Cyffuriau	367	12
Arall (gan gynnwys rhywiol ac arfau tanio)	672	22

*Darperir achosion unigol ar gyfer pob gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid.

Dadansoddiad o’r archwiliad achos 

Fe wnaethom adolygu 87 o achosion CR. Gwelsom fod 41 o’r plant wedi troseddu o’r blaen. O’r 41 o blant hyn, roedd gan 27 dair trosedd neu fwy wedi’u priodoli iddynt. Roeddem yn bryderus nad oedd yr un o’r achosion hyn wedi cael eu cyfeirio at y GCI yn unol â’r canllawiau. Canfu ein hasesiadau ffeiliau achos mai dim ond mewn 34 o’r 87 achos CR y buom yn edrych arnynt yr oedd y GCI wedi cael gwybod. Nid oedd gan yr un o’r heddluoedd a arolygwyd gennym system awtomataidd ar gyfer rhoi gwybod i’r GCI, fel yr argymhellwyd yng nghanllawiau CR NPCC. 

Gwelsom nifer o achosion lle rhoddwyd nifer o OoCDs i blant heb gynnig cymorth: 

Enghraifft o achos

Roedd cyd-ddisgybl gwrywaidd wedi ymosod ar y dioddefwr, bachgen, yn yr ysgol. Ymchwiliodd yr heddlu i’r drosedd, a chafodd y bachgen ddatrysiad cymunedol gan yr heddlu heb ei gyfeirio at y GCI. Roedd hyn er bod y plentyn wedi cael tri datrysiad cymunedol arall ar gyfer ymosodiadau treisgar, ac wedi bod yn destun ymchwiliad am droseddau eraill a gyflawnwyd rhwng 2021 a 2024, gan gynnwys troseddau treisgar, tanau bwriadol, aflonyddu ac ymosod ar weithiwr brys. Nid oedd yr heddlu wedi rhoi gwybod i’r GCI am y plentyn nac am unrhyw un o’r digwyddiadau hyn.

Ymyriadau 

Mae canllawiau CR NPCC yn nodi’n glir bod CRs yn anstatudol, ac na ellir gorfodi nac uwchgyfeirio’r ymyriadau y cytunwyd arnynt yn gyfreithiol i ddatrysiad uwch.’ 

Nid yw APP y Coleg Plismona ar gyfer erlyn a rheoli achosion yn cynnwys unrhyw wybodaeth am hyn. Ond dywed CMG y BCI: ‘Gellir cynnig ymyriadau i’r plentyn; fodd bynnag, mae’r rhain yn gwbl wirfoddol ac ni ellir eu gorfodi os na chânt eu cwblhau.’ 

Roeddem yn bryderus o weld bod gan dri o’r chwe heddlu a arolygwyd gennym ffurflenni CR a oedd yn cynnwys rhybuddiadau am oblygiadau peidio â chwblhau’r camau gweithredu y cytunwyd arnynt. Gwelsom enghraifft o un rhybudd o’r fath a lofnodwyd gan blentyn: 

‘Mae’r dioddefwr/parti arall wedi awgrymu ei fod ef/ei bod hi’n fodlon i’r mater hwn gael ei drin yn anffurfiol (neu fod yr heddlu’n credu bod hynny’n briodol) ac yn rhoi cyfle i chi wneud iawn am yr hyn rydych chi wedi’i wneud. Mae hyn yn wirfoddol ac os byddwch chi’n cytuno i’r broses ac yn ei chwblhau ac nad oes rhagor o dystiolaeth yn dod i’r amlwg, ni fydd yr heddlu’n ymchwilio ymhellach i’r mater – os na fyddwch chi’n cwblhau’r camau gweithredu y cytunwyd arnynt, bydd camau cyfreithiol yn cael eu cymryd yn eich erbyn.’  

Gall yr arfer hwn fod yn gamarweiniol. Roedd yn mynd yn groes i natur wirfoddol y camau gweithredu ac yn awgrymu y gellid cymryd camau cyfreithiol am fethu cwblhau’r ymyriad yn hytrach nag erlyn am y drosedd wreiddiol. 

Yn ystod ein harolygiad, gwelsom fod gan bump o’r chwe heddlu ffurflen CR y gofynnwyd i’r plentyn ei llofnodi, a oedd yn cynnwys derbyn cyfrifoldeb a/neu gyfaddefiad o’r drosedd, a manylion yr amodau neu’r ymyriadau y cytunodd i’w cwblhau. Gwelsom nad oedd cysondeb yng nghynnwys y ffurflenni. Nid oedd unrhyw ganllawiau i’r heddlu ynghylch pa wybodaeth y dylai’r ffurflen ei chynnwys, nac a ddylid rhoi copi i’r plentyn ai peidio. Nid oedd gan yr un o’r heddluoedd a arolygwyd systemau a phrosesau i sicrhau bod yr ymyriadau wedi’u cwblhau. Dywedodd rhai o arweinwyr yr heddlu y buom yn siarad â nhw fod cymryd camau pellach yn erbyn plentyn, yn gyffredinol, yn annhebygol iawn. 

3.2. Derbyn cyfrifoldeb a chyfaddef euogrwydd  (Back to top)

Roedd canllawiau CR NPCC yn nodi y gellid defnyddio’r rhain mewn achosion lle’r oedd cyfrifoldeb yn cael ei dderbyn neu gyfaddefiad o euogrwydd. 

Roedd y canllawiau’n cynnwys esboniad o’r hyn yr oedd derbyn cyfrifoldeb yn ei olygu: 

‘Nid yw hyn wedi’i ddiffinio mewn deddfwriaeth. Fodd bynnag, at ddibenion y canllawiau hyn, awgrymir bod derbyn cyfrifoldeb yn wahanol i dderbyniad ffurfiol PACE [Deddf yr Heddlu a Thystiolaeth Droseddol] mewn cyfweliad, ac na ddylid ei drin felly. Rhaid cael tystiolaeth, ysgrifenedig neu wedi’i chofnodi fel arall, fod yr un a amheuir naill ai’n derbyn ffeithiau’r achos a’i gyfrifoldeb drosto neu ei fod yn derbyn y camau a gyfrannwyd ganddo tuag at y trosedd.’ 

Nid oedd canllawiau’r NPCC yn diffinio cyfaddefiad o euogrwydd. 

Mae APP y Coleg Plismona ar gyfer erlyn a rheoli achosion wedi nodi o dan ‘Ystyriaethau gweithredol’: ‘Cyfaddefiad o euogrwydd – rhaid i’r troseddwr dderbyn cyfrifoldeb am y drosedd.’  

Yna, ymhellach yn yr APP o dan ‘ystyriaethau gweinyddol’:’ Cadarnhewch fod y troseddwr yn derbyn cyfrifoldeb am y drosedd.’

Roedd canllawiau rheoli achosion y BCI hefyd yn cynnwys gwybodaeth am yr hyn a olygir wrth dderbyn cyfrifoldeb. Fodd bynnag, fe wnaethom godi pryderon gyda’r BCI ynghylch rhai elfennau o hyn – y risg yw y gellid rhoi CR i blant am rywbeth nad oeddent naill ai’n uniongyrchol gyfrifol amdano, neu pan fyddai ganddynt amddiffyniad cyfreithlon am eu gweithredoedd. Fe wnaethom gysylltu â’r BCI ynghylch hyn ac roeddem yn falch o weld bod canllawiau rheoli achosion y BCI wedi cael eu diwygio i fod yn gliriach ynghylch derbyn cyfrifoldeb.   

Gwelsom fod dryswch rhwng yr hyn a oedd yn gyfystyr â derbyn cyfrifoldeb a chyfaddef euogrwydd. 

3.3. Mathau o ganlyniadau trosedd (Back to top)

Canlyniad trosedd math 20 

Diffinnir canlyniad trosedd math 20 yn yr HOCRR fel a ganlyn: 

‘Camau gweithredu a gymerwyd gan gorff neu asiantaeth arall. Bydd camau pellach sy’n deillio o’r adroddiad troseddu yn cael eu cymryd gan gorff neu asiantaeth arall ar yr amod bod y dioddefwr (neu’r sawl sy’n gweithredu ar ei ran) yn cael gwybod am y camau sy’n cael eu cymryd. Does dim rhaid i’r cam pellach hwnnw fod yn gyfystyr â phrosesau troseddol.’ 

Dylid defnyddio canlyniad 20 mewn achosion lle na fu llawer o ymchwiliad gan yr heddlu a dim camau ffurfiol gan yr heddlu, ond lle trosglwyddwyd yr achos i gorff neu asiantaeth arall i symud ymlaen pan oedd angen. Cafodd hyn ei ystyried gan yr heddlu fel achos ‘nad oes angen cymryd camau pellach’. 

Nid yw’r NPCC wedi llunio canllawiau gweithredol penodol ynghylch defnyddio Canlyniad 20, ond awgrymodd ei ganllawiau matrics difrifoldeb plant y dylid ei ddefnyddio ar gyfer troseddau sy’n sgorio 1 neu 2 ar y matrics ac argymhellodd y dylid gwneud penderfyniadau ar y cyd â’r GCI.  

Yn yr 21 achos y buom yn edrych arnynt yn ystod ein harolygiad, nid oedd unrhyw dystiolaeth bod matrics difrifoldeb plant NPCC wedi cael ei ddefnyddio gan yr heddlu. Yn ystod ein harolygiad, gwelsom nad oedd yr un o benderfynwyr OoCD yn y lluoedd a arolygwyd gennym wedi gwneud penderfyniadau ar y cyd am droseddau a gaewyd o dan Ganlyniad 20. 

Roedd dau heddlu a arolygwyd gennym wedi penderfynu peidio â chwblhau troseddau gan ddefnyddio Canlyniad 20 o gwbl. Mae’r gwahaniaethau yn y ffordd y cymhwysir Canlyniad 20 yn ei gwneud yn anodd cynnal unrhyw ddadansoddiad ystyrlon.  

Fe wnaethom ofyn i bob heddlu a arolygwyd gennym roi rhestr i ni o’r holl droseddau a gafodd Ganlyniad 20 lle’r oedd plentyn wedi cael ei ystyried yn un a amheuir yn ystod y 12 mis hyd at 31 Hydref 2024.*

Categori trosedd	Nifer	%
Rhywiol	357	30
Trais	504	42
Delweddau rhywiol	304	23
Arall	48	5

*Darperir achosion unigol ar gyfer pob gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid.

Gwelsom nad oedd gan yr heddluoedd a arolygwyd systemau na phrosesau ar gyfer deall nifer a math y troseddau a gaewyd fel Canlyniad 20. Yn destun pryder, gwelsom yn y sampl achosion droseddau’n ymwneud â threisio ac arfau. Roedd y rhain yn droseddau difrifol a fyddai’n sgorio’n uchel ar CGM NPCC, gan eu gwneud yn anghymwys i’w cau fel achosion Canlyniad 20.  

Pan edrychir arnynt ar eu pen eu hunain, gall rhai troseddau a gaewyd gan yr heddlu gan ddefnyddio Canlyniad 20 ymddangos yn fân droseddau. Fodd bynnag, gallai achosion o’r fath fod yn rhan o batrwm ymddygiad a allai beri mwy o bryder. Gwelsom nad oedd yr heddlu’n gallu canfod patrymau o’r fath yn rhwydd, ac nad oeddent yn debygol o rannu gwybodaeth am y troseddau hyn â’r GCI. Yr un mor bryderus, gwelsom nad oedd gan yr heddluoedd systemau na phrosesau ar gyfer deall nifer a math y troseddau a gaewyd gyda’r math hwn o ganlyniad trosedd. Roedd y rhain yn cynnwys plant a oedd wedi cyflawni, ac a oedd yn ddioddefwyr, troseddau rhywiol a throseddau sy’n seiliedig ar drais.

Enghraifft o achos

Gorfododd bachgen ysgol ddioddefwr benywaidd, cyd-fyfyriwr, i roi ei llaw ar ei bidyn, yna dywedodd wrthi am gwrdd ag ef i gael rhyw neu y byddai’n ei churo. Rhoddodd y dioddefwr wybod i’r ysgol am hyn, a rhoddodd yr ysgol yn ei thro wybod i’r heddlu. Roedd gan y bachgen hanes o drais ac ymddygiad rhywiol, ac ymchwiliwyd i’r rhain ond ni chymerwyd unrhyw gamau pellach. Ar yr achlysur hwn, yr ysgol oedd yn gyfrifol am ddelio â’r mater. Ar ôl y drosedd hon, ymchwiliwyd ymhellach i’r plentyn am ymosodiadau rhywiol ar blant benywaidd a gwrywaidd, treisio merch ac ymosod, ac nid oedd yr un ohonynt wedi arwain at unrhyw gamau pellach gan yr heddlu.  Dim ond pan gafodd y plentyn ei arestio ar amheuaeth o dreisio y rhoddodd yr heddlu wybod i’r GCI. Nid oedd gan y GCI unrhyw wybodaeth am y plentyn na’i hanes cyn hyn.

Yn ystod ein harolygiad, gwelsom fod Canlyniad 20 wedi cael ei ddefnyddio i gau rhai troseddau a oedd wedi cael eu hadrodd gan ysgolion. Roedd yr heddlu wedi penderfynu mai’r ysgolion eu hunain neu adrannau plant a gofal cymdeithasol yr awdurdod lleol oedd yn y sefyllfa orau i ddelio â’r plentyn. Roedd y penderfyniadau hyn yn aml yn cael eu gwneud gan swyddogion heddlu sy’n gweithio mewn canolfannau diogelu amlasiantaeth neu swyddogion ysgol. Ond yn bryderus, nid oedd yr un o’r swyddogion y buom yn siarad â nhw yn ymwybodol o CGM NPCC nac yn ei ddefnyddio i’w helpu i wneud penderfyniadau ynghylch a oedd hyn yn briodol.  

Dywedodd un o swyddogion y Swyddfa Gartref wrthym eu bod yn poeni y gallai rhai heddluoedd fod yn defnyddio’r math hwn o ganlyniad troseddol fel ffordd ‘ffeilio ac anghofio’ o gau troseddau.

Yn ystod ein harolygiad, gwelsom nad oedd gan heddluoedd ddealltwriaeth ddigonol o ba gamau, os o gwbl, yr oedd asiantaethau neu gyrff eraill wedi’u cymryd.

Canlyniad trosedd math 21 

Ym mis Ionawr 2016, cyflwynodd y Swyddfa Gartref Ganlyniad 21, a ddiffinnir yn yr HOCRR fel: 

‘Ddim er budd y cyhoedd – plentyn dan amheuaeth wedi’i nodi. Nid yw ymchwiliad pellach sy’n deillio o’r adroddiad ar droseddau, a allai ddarparu tystiolaeth ddigonol i gefnogi cymryd camau ffurfiol yn erbyn yr unigolyn a amheuir er budd y cyhoedd – penderfyniad yr heddlu.’  

Dylid defnyddio Canlyniad 21 mewn achosion lle nad oes llawer o ymchwilio na chamau ffurfiol wedi’u cymryd. Roedd hyn yn golygu mai ychydig iawn o ryngweithio a ddylai fod rhwng plentyn a’r heddlu yn y rhan fwyaf o achosion, oni bai fod pryderon diogelu cysylltiedig. Ystyrir bod Canlyniad 21 yn un ‘dim camau pellach’. 

Mae’r HOCRR yn nodi’r canlynol: 

‘Cyn penderfynu na chynhelir ymchwiliad yng nghyswllt trosedd hysbysadwy gydag unigolyn a amheuir, rhaid i’r heddlu roi sylw dyledus i’r ystyriaethau prawf lles y cyhoedd a nodir yn y Cod ar gyfer Erlynwyr y Goron.’ 

Ym mis Tachwedd 2016, lluniodd y Coleg Plismona ganllawiau ar gamau gweithredu’r heddlu mewn ymateb i ddelweddau rhywiol wedi’u creu gan bobl ifanc (‘secstio’). Roedd y rhain yn manylu ar y canlynol: ‘Gellir ystyried Canlyniad 21 fel y datrysiad mwyaf priodol mewn achosion o ddelweddau rhywiol wedi’u creu gan bobl ifanc lle ystyrir nad yw eu gwneud a’u rhannu yn gamdriniol ac nad oes tystiolaeth o gamfanteisio, meithrin perthynas amhriodol, cymhelliad elw, bwriad maleisus (e.e. rhannu helaeth neu amhriodol, e.e. llwytho i fyny ar wefan bornograffig) neu ei fod yn ymddygiad parhaus.’ 

Mae’r Coleg Plismona wedi diweddaru hyn i gynnwys canllawiau’r heddlu ar sut i ymchwilio i achosion sy’n ymwneud â thynnu neu rannu delweddau noeth a hanner noeth gan blant. 

Mae’r rheolau cyfri yn nodi ymhellach: ‘Mae Canlyniad 21 hefyd yn cael ei ddefnyddio’n weithredol fel arwydd i staff y Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd, y dylid bod yn ofalus cyn datgelu’r wybodaeth fel mater o drefn. Felly, ni fydd fel arfer yn briodol yng nghyswllt troseddau “difrifol” megis cam-drin domestig, troseddau casineb, cam-drin plant neu unrhyw fater ditiol yn unig; nac mewn perthynas ag unrhyw drosedd, e.e. anonestrwydd, lle gallai natur y troseddu fod yn berthnasol i gyflogaeth yn y dyfodol gyda phlant a/neu oedolion agored i niwed.’  

Nid oedd yr NPCC wedi llunio canllawiau penodol ar Ganlyniad 21. Roedd rhywfaint o wybodaeth yng nghanllawiau Canlyniad 22 NPCC (2022) a CGM NPCC. Roedd gwybodaeth hefyd am ddefnyddio Canlyniad 21 yn adnodd rheoli achosion y BCI. Roedd y rhain yn dangos bod Canlyniad 21 yn fwyaf addas ar gyfer troseddau a oedd wedi cael sgôr o 1 neu 2 ar CGM NPCC, hynny yw, y troseddau lleiaf difrifol. Argymhellodd hefyd y dylai’r heddlu a’r GCI wneud penderfyniadau ar y cyd mewn achosion o’r fath.  

Yn ystod ein harolygiad gwelsom, er gwaethaf y canllawiau CGM NPCC uchod ynghylch gwneud penderfyniadau ar y cyd, na chafodd yr un o’r achosion Canlyniad 21 eu cyfeirio at y GCI er mwyn gwneud penderfyniad ar y cyd.

Fe wnaethom ofyn i bob heddlu a arolygwyd gennym roi rhestr i ni o’r holl droseddau a gafodd Ganlyniad 21 lle’r oedd plentyn wedi cael ei ystyried yn un a amheuir yn ystod y 12 mis hyd at 31 Hydref 2024:

Categori trosedd	Nifer	%
Rhywiol	122	14
Trais	159	18
Delweddau rhywiol	438	51
Arall	145	17

Yn bryderus, roedd y rhestr yn cynnwys rhai achosion o dreisio a threiddiad rhywiol, a throseddau trais difrifol. 

Fe wnaethom adolygu 27 ymchwiliad i droseddau yr oedd yr heddlu wedi’u cau gyda Chanlyniad 21. Roedd categorïau’r troseddau’n cynnwys troseddau rhywiol (cyswllt a dim cyswllt), ymosodiadau, dwyn, stelcio a difrod troseddol. O’r rhain, roedd 11 o blant wedi troseddu o’r blaen ac roedd naw wedi aildroseddu. Mae’r rhain yn droseddau difrifol a fyddai fel arfer yn sgorio’n uchel ar CGM NPCC. Felly, fel arfer, ni ddylid cau’r troseddau hyn fel Canlyniad 21.

Methodd yr heddlu â rhoi gwybod i’r GCI ym mhob un ond tri o’r achosion.

Enghraifft o achos

Daeth merch yn ffrindiau gyda bachgen dros Snapchat a mynd i’w gyfeiriad cartref. Syrthiodd i gysgu a deffro i ddod o hyd i’r bachgen yn gorwedd wrth ei hymyl, yn cusanu ac yn sugno ar ei gwddf. Cafodd hyn ei riportio i’r heddlu a’i gofnodi fel trosedd cyffwrdd rhywiol. Ni ymchwiliwyd i’r drosedd; caeodd yr heddlu’r drosedd fel Canlyniad 21 gan nad oedd ‘unrhyw werth cyfweld â’r troseddwr’. Roedd hyn er bod yr heddlu wedi cofnodi dwy gŵyn flaenorol am droseddau rhywiol yn erbyn y plentyn a wnaethpwyd gan wahanol ddioddefwyr benywaidd, a gafodd eu cau hefyd heb unrhyw gamau pellach.

Yn yr un modd â throseddau sy’n cael eu cau gan yr heddlu gan ddefnyddio Canlyniad 20, gall rhai troseddau sy’n cael eu cau o dan Ganlyniad 21 ymddangos yn fân ond maent yn rhan o batrwm o ymddygiad sy’n peri pryder. Roedd y rhain yn cynnwys plant a oedd wedi cyflawni, ac a oedd yn ddioddefwyr, troseddau rhywiol a throseddau sy’n seiliedig ar drais. 

Canlyniad trosedd math 22 

Diffinnir Canlyniad 22 yn yr HOCRR fel a ganlyn: ‘Mae gweithgarwch dargyfeiriol, addysgol neu ymyrryd, sy’n deillio o’r adroddiad ar droseddu, wedi’i gynnal ac nid yw er budd y cyhoedd i gymryd unrhyw gamau pellach.’  

Ond nid oedd yr HOCRR yn cynnwys unrhyw ganllawiau ynghylch sut dylid defnyddio’r math hwn o ganlyniad trosedd.  

Roedd yr NPCC wedi llunio canllawiau am Ganlyniad 22, sy’n datgan y canlynol: ‘Cyflwynwyd y math hwn o ganlyniad i droseddau i gydnabod y ffaith bod llawer o waith dargyfeirio da’n cael ei wneud gan yr heddlu nad oedd yn berthnasol i OoCD arall na mathau eraill o ganlyniadau troseddau.’  

Nid oedd yr heddlu o’r farn bod troseddau a gaewyd gyda Chanlyniad 22 yn ganlyniad cadarnhaol. Yn ystod ein harolygiad, dywedodd arweinwyr yr heddlu a staff y GCI wrthym fod hyn yn atal defnyddio Canlyniad 22 yn ehangach.  

Dywedodd matrics difrifoldeb plant NPCC y dylid gwneud penderfyniadau am achosion Canlyniad 22 ar y cyd â’r GCI. Mae hefyd yn nodi: ‘Dylid penderfynu ar y sgôr canlyniad terfynol ar ôl nodi’r drosedd briodol, adolygu ac ystyried y dystiolaeth sydd ar gael, a rhoi ystyriaeth briodol i’r holl ffactorau gwaethygol, lliniarol a bregus. Mae’n bwysig cofio mai dim ond fel canllaw y dylid defnyddio CGM NPCC ac y dylid edrych ar bob achos ar sail unigol ac yn unol â’r Canllaw DPP ar Gyhuddo 6ed argraffiad (Canllawiau’r Cyfarwyddwr) DG6 a chyngor yn y ddogfen hon.’ 

Dywedodd CGM NPCC ymhellach y dylai’r penderfynwr ddarparu rhesymeg glir dros bob penderfyniad a wneir, ac y dylid cofnodi hyn yn llawn ar ffeiliau achos a/neu adroddiadau troseddau. 

Roedd canllawiau Canlyniad 22 NPCC yn ailddatgan y dylai pob penderfyniad sicrhau’r canlynol: 

• bod wedi’u dogfennu’n glir; 
• cynnwys sail resymegol glir ynghylch pam mae swyddog yn credu bod hyn yn ganlyniad mwy effeithiol na chyhuddiad neu OoCD ffurfiol. 

Yn ystod ein harolygiad, roeddem wedi adolygu troseddau a gaewyd fel Canlyniad 22 a oedd wedi cael ei gwblhau gan yr heddlu heb unrhyw gysylltiad â’r GCI. Gwelsom fod heddluoedd yn defnyddio Canlyniad 22 i ymdrin ag amgylchiadau gwahanol. Sef:

• troseddau lle na fyddai digon o dystiolaeth o bosibl i fwrw ymlaen ond bod asesiad wedi’i wneud y byddai plentyn yn elwa o ymyriadau (ac roedd y plentyn wedi cytuno i’w cwblhau) 
• troseddau lle gallai digon o dystiolaeth fod wedi bod i fwrw ymlaen â math arall o ganlyniad, ond bod penderfyniad wedi’i wneud i beidio â defnyddio’r dull hwn  
• troseddau lle’r oedd yr heddlu a’r GCI wedi cyflwyno cynllun gohirio rhybuddiad  
• troseddau lle’r oedd yr heddlu a’r GCI wedi cyflwyno math arall o gynllun gwyro, fel cynllun erlyn gohiriedig.  

Dangoswyd y rhain i gyd fel Canlyniad 22. Roedd hyn yn golygu na allai’r heddlu nodi o ddata troseddu pa un o’r pedair sefyllfa uchod oedd yn berthnasol. Roedd diffyg data yn cyfyngu ar y gallu i ddeall neu ddadansoddi. Ni allem ychwaith ddod o hyd i unrhyw ddata a gyhoeddwyd yn genedlaethol am y mathau o weithgarwch dargyfeirio sy’n gysylltiedig ag achosion Canlyniad 22.  

Rhybuddiad gohiriedig ac erlyniadau gohiriedig 

Nid oedd unrhyw ganllawiau cenedlaethol ynghylch sut y dylid gweithredu cynlluniau rhybuddio gohiriedig neu ohirio erlyniad.  

Yn ystod ein harolygiad, dywedodd Gwasanaeth Erlyn y Goron wrthym: 

“Nid yw canlyniad 22 nac erlyniadau gohiriedig yn bodoli fel mater cyfreithiol. Mae’n rhywbeth hollol ddewisol. Mae’n fath o bwerau cyfraith gwlad i’r heddlu beidio â chymryd unrhyw gamau ar drosedd. Ac felly, fydden ni ddim yn cynghori ar ohirio erlyniad … dydyn ni ddim yn meddwl bod hynny’n rhan o rôl a swyddogaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron.” 

Yn ystod ein harolygiad, dywedwyd wrthym fod tri heddlu’n gweithredu rhyw fath o gynllun gohirio gofal neu gynllun gohirio erlyniad. Nid oedd yr un ohonynt yn gallu rhoi polisïau a chytundebau manwl i ni ynghylch sut roedd y cynlluniau’n gweithio. Mewn un heddlu, er y dywedwyd wrthym nad oedd cynllun rhybuddio gohiriedig ar waith, dywedodd GCI yn yr un ardal heddlu wrthym ei fod yn defnyddio rhybuddiadau gohiriedig. Roedd hyn heb yn wybod i arweinydd yr heddlu ar gyfer OoCDs. 

Fel y trafodwyd uchod, nid oedd unrhyw wybodaeth genedlaethol wedi’i chyhoeddi am ddefnyddio Canlyniad 22 sy’n ymwneud â phlant, ac nid oedd yr un o’r heddluoedd a arolygwyd gennym yn casglu ac yn cyhoeddi’r wybodaeth hon fel mater o drefn.  

Pan fydd achosion yn cael eu cyfeirio at y GCI i wneud penderfyniadau ar y cyd, mae’r GCI yn casglu gwybodaeth am Ganlyniad 22.  

Roedd ein canfyddiadau’n dangos, er gwaethaf canllawiau gan yr NPCC, nad oedd Canlyniad 22 yn cael ei gymhwyso’n gyson gan bob heddlu o hyd. Mewn pump o’r chwe heddlu a arolygwyd gennym, roedd nifer y troseddau a roddwyd Canlyniad 22 ar eu cyfer a oedd yn ymwneud â phlant wedi cynyddu dros y tair blynedd diwethaf. Mewn un heddlu, roedd y prif gwnstabl wedi penderfynu cyfyngu ar ddefnyddio’r math hwn o ganlyniad i droseddu, felly roedd y niferoedd wedi gostwng yn yr ardal honno.  

Gofynnwyd i’r heddluoedd a arolygwyd gennym nodi pa rai o’r troseddau Canlyniad 22 yr oeddent wedi’u cofnodi oedd wedi cael sylw gan yr heddlu yn unig, a pha rai a gyfeiriwyd at y GCI am benderfyniad ar y cyd. Dim ond dau heddlu oedd yn gallu dadansoddi’r wybodaeth fel hyn.  

Roedd un heddlu a arolygwyd a oedd yn defnyddio Canlyniad 22 heb gynnwys y GCI wedi cyflwyno ymyriadau sy’n seiliedig ar ‘lyfr gwaith’. Roedd y rhain i’w defnyddio gan swyddogion yr heddlu wrth ddelio â phlant. Nid oedd y GCI yn ardal yr heddlu wedi bod yn rhan o’r gwaith o ddatblygu na darparu’r llyfrau gwaith. Byddai wedi bod yn well petai’r llyfr gwaith wedi cael ei ddatblygu ar y cyd â’r GCI.   

Ni chawsom ein sicrhau bod yr heddlu sy’n darparu’r ymyriadau yn meddu ar y sgiliau a’r hyfforddiant i ddarparu’r rhain yn effeithiol, na bod asesiadau priodol o allu’r plentyn i ddeall ac elwa o’r broses.  

Nid oedd yr heddlu bob amser yn ystyried Canlyniad 22 yn ganlyniad cadarnhaol, ac roedd tystiolaeth gwaith maes yn awgrymu bod hyn yn creu rhwystr rhag ei ddefnyddio mwy mewn rhai heddluoedd.

Credwn fod rhai amgylchiadau lle dylid ystyried bod troseddau a gafodd eu cau gyda Chanlyniad 22 yn ganlyniad cadarnhaol, gan gynnwys lle mae: 

• tystiolaeth sy’n dangos bod y plentyn wedi cyflawni’r drosedd 
• arwydd yr ymgynghorwyd â’r dioddefwr 
• sail resymegol ynghylch sut y cyflawnir budd y cyhoedd  
• sail resymegol pam ei fod er lles pennaf y plentyn a gyhuddir; 
• sail resymegol dros sut byddai’r ymyriadau’n atal y plentyn rhag aildroseddu. 

Er mwyn i Ganlyniad 22 gael ei ystyried yn ganlyniad cadarnhaol, mae angen systemau a phrosesau wedi’u diffinio’n glir i gymryd camau ffurfiol pan nad yw ymyriadau’n cael eu cwblhau. Rhaid monitro’r rhain yn drylwyr i sicrhau cydymffurfiaeth.

Os nad oes digon o dystiolaeth i ddangos bod y plentyn wedi cyflawni’r drosedd, nid ydym yn argymell trin Canlyniad 22 fel canlyniad cadarnhaol. Gallai gymell yr heddlu i beidio ag ymchwilio’n briodol i droseddau. Fodd bynnag, ni ddylai atal heddluoedd a phartneriaid rhag darparu ymyriadau i’r plant hyn sy’n barod i’w derbyn.  

Nododd rhai rheolwyr achos y GCI y gallai defnyddio Canlyniad 22 ar gyfer rhybuddiadau ieuenctid gohiriedig neu erlyniadau gohiriedig fod yn arbennig o effeithiol oherwydd ei fod yn cyflwyno canlyniadau ar gyfer diffyg ymgysylltu. Roeddent yn awgrymu y gallai’r strwythur hwn annog cyfranogiad – yn enwedig ymysg plant sy’n amharod i ymgysylltu i ddechrau.  

Digwyddiadau mewn ysgolion 

Mae siart llif yn Rheolau Cofnodi Troseddau’r Swyddfa Gartref ar gyfer swyddogion rheng flaen a staff (HOCRR) yn cynnwys Cofnodi Troseddau (Protocol Ysgolion)[3]. Mae hyn yn esbonio’r amgylchiadau pan ddylid cofnodi digwyddiad ar dir yr ysgol. Pwrpas y protocol yw rhoi arweiniad i heddluoedd ynghylch pryd nad oes angen cofnodi mân ddigwyddiadau ar dir yr ysgol yn ffurfiol.

Mae’r Protocol Ysgolion yn cynnwys rhestr o ‘ddigwyddiadau difrifol’ y dylai’r heddlu eu cofnodi bob amser. Mae’r rhain yn cynnwys troseddau treisgar, ond dim ond y rheini sy’n achosi niwed corfforol difrifol (neu glwyfo) gyda’r bwriad o achosi’r anaf hwnnw. Nid yw’n cynnwys gwir niwed corfforol. 

Yn ystod ein harolygiad, dywedodd un o swyddogion y Swyddfa Gartref wrthym: 

‘Byddwn yn gwneud yn siŵr bod y protocol ysgolion yn addas i’r diben. Ac yn bendant yn gwneud yn siŵr nad yw troseddau difrifol yn cael eu cynnwys ym mhrotocol yr ysgol oherwydd nid dyna’r bwriad… dydy troseddau difrifol ddim yn gallu bod yno.’ 

Yn ddiweddar, roedd y Swyddfa Gartref wedi ailgyhoeddi canllawiau i gofrestryddion troseddau yn ailadrodd y dylid dilyn Protocol yr Ysgol bob amser. Yn ein grwpiau ffocws swyddogion yr heddlu a staff, gwelsom anghysondebau yn eu gwybodaeth a’u dealltwriaeth o Brotocol yr Ysgol. Dywedodd rhai o’r cofrestryddion troseddau y buom yn siarad â nhw, er eu bod yn gwybod am y Protocol Ysgolion, eu bod yn disgwyl i bob trosedd gael ei chofnodi. 

Roedd arweinydd NPCC ar gyfer plismona sy’n canolbwyntio ar y plentyn wedi llunio canllawiau ar gyfer ysgolion a cholegau, a oedd yn cynghori staff sy’n dod yn ymwybodol y gallai trosedd fod wedi digwydd a phryd y dylent alw’r heddlu:  ‘Pan fydd trosedd yn cael ei riportio i’r heddlu, bydd yn cael ei chofnodi fel trosedd a bydd ymchwiliad yn dechrau.’ 

Gallai’r datganiad hwn fod yn gamarweiniol ac roedd yn ymddangos ei fod yn anghyson â Phrotocol Ysgolion. Mae caniatáu i ysgolion ddelio â mân ddigwyddiadau heb gynnwys yr heddlu yn bwysig. Ond roeddem yn bryderus bod cofnodi troseddau a oedd wedi digwydd mewn ysgolion yn anghyson. 

Rhybuddio plentyn dan amheuaeth 

Mae Deddf yr Heddlu a Thystiolaeth Droseddol 1984 (PACE), a’r codau ymarfer PACE cysylltiedig (y codau), yn nodi’r fframwaith cyfreithiol ar gyfer sut y dylai’r heddlu drin pobl yr amheuir eu bod wedi cyflawni troseddau. Mae paragraff 10.1 Cod C yn datgan: ‘Rhaid rhybuddio unigolyn y mae sail dros amau ei fod wedi troseddu … cyn y gellir holi unrhyw gwestiynau am drosedd, neu gwestiynau pellach os yw’r atebion yn darparu sail i’w amau, yn cael eu holi ac nad yw’r sawl a amheuir yn eu hateb neu os yw’n aros yn dawel (h.y. os yw’n methu neu’n gwrthod ateb neu ateb yn foddhaol) mewn tystiolaeth i lys mewn erlyniad.’ 

Mae paragraff 11.1A Cod C yn datgan: ‘Ystyr cyfweliad yw holi rhywun ynghylch ei ran neu amheuaeth o’i ran mewn trosedd neu droseddau y mae’n rhaid, yn unol â pharagraff 10.1, eu cynnal o dan rybudd.’ 

Pan fydd yr heddlu’n ymchwilio i drosedd, mae’n debyg y bydd angen gofyn cwestiynau i’r sawl yr amheuir ei fod yn rhan ohoni. Nid oedd canllawiau CR NPCC na APP y Coleg Plismona yn cynnwys unrhyw wybodaeth ynghylch pryd y byddai’r cwestiynu hyn yn dod yn gyfweliad a phryd y byddai angen rhybudd o dan y codau ymarfer. Er nad yw’n amlwg yn y canllawiau, byddai’r Coleg Plismona yn disgwyl i swyddogion gydymffurfio â PACE a’r cod ymarfer wrth ddelio ag unigolion dan amheuaeth.

Yn ystod ein harolygiad, gwelsom mai dim ond dau o’r chwe heddlu oedd â pholisi bod yn rhaid rhybuddio’r plentyn cyn gofyn iddo lofnodi ffurflen CR. Yn y pedwar heddlu arall, nid oedd disgwyl penodol bod angen rhybudd. Dywedodd yr NPCC wrthym, pan fydd yr heddlu’n ymchwilio i drosedd, ei fod yn disgwyl y cydymffurfir â PACE. Mae canllawiau CR NPCC yn nodi’n glir y dylai prif gwnstabliaid fod yn fodlon bod CRs yn cael eu defnyddio’n briodol. Ond dywedodd yr NPCC wrthym hefyd ei fod yn bwriadu adolygu ei ganllawiau CR, i gynnwys ‘cyfeirio’ cliriach ynghylch yr angen i fod yn ofalus mewn amgylchiadau priodol.  

Mae hyn yn bwysig, oherwydd mae’r rhybudd yn ymgorffori egwyddor gyfreithiol sylfaenol y gall rhywun aros yn dawel, heb unrhyw gasgliadau anffafriol yn deillio ohono. 

Oedolion priodol 

Roedd canllawiau CR NPCC yn nodi, pan ofynnwyd i blentyn dderbyn cyfrifoldeb, neu gyfaddef ei fod yn euog am y drosedd, a phan ofynnwyd iddo gytuno i gymryd rhan mewn CR, bod yn rhaid cael oedolyn priodol yn bresennol er mwyn iddo wneud hynny. Fodd bynnag, nid oedd APP y Coleg Plismona ar gyfer erlyn a rheoli achosion yn sôn am yr angen i oedolion priodol fod yn rhan o’r broses CR ar gyfer plant.  

Mae PACE a’r codau ymarfer cysylltiedig yn darparu mesurau diogelu cyfreithiol i blant sy’n cael eu holi am drosedd. Mae’r codau hefyd yn manylu ar ofyniad pellach i blant gael oedolyn priodol yn bresennol, ac eithrio mewn rhai amgylchiadau, wrth gael eu cyfweld. Nid oeddem yn hyderus bod oedolion priodol yn bresennol ym mhob achos pan siaradodd yr heddlu gyntaf â phlant yr oeddent yn amau eu bod wedi cyflawni trosedd. Yn ystod ein hadolygiadau o ffeiliau achos, gwelsom nad oedd yr wybodaeth hon yn cael ei chofnodi fel mater o drefn ar gofnod yr ymchwiliad. Dylai oedolion priodol hefyd fod yn bresennol pan ofynnir i blentyn dderbyn cyfrifoldeb neu gyfaddef ei fod yn euog, ac yna pan ofynnir iddo gytuno i gymryd rhan yn y cytundeb CR. 

Roeddem yn bryderus o ganfod bod polisi un llu yn dweud: ‘nad oes rhaid oedi’r broses (o roi’r CR) ar gyfer rhiant neu ofalwr (er y byddai’r arfer gorau’n cynnwys cysylltu dros y ffôn i esbonio’r broses).’ 

3.4. Diogelu ac ymgysylltu â dioddefwyr (Back to top)

Ymgysylltu â dioddefwyr

Roedd canllawiau CR NPCC yn nodi, lle’r oedd dioddefwr wedi’i nodi, y dylid ymgynghori ag ef, a chofnodi ei farn.

Mae APP y Coleg Plismona ar gyfer erlyn a rheoli achosion wedi nodi: ‘y dylid ymgynghori â’r dioddefwr/dioddefwyr, a cheisio cytundeb. Gall datrysiad cymunedol fynd rhagddo heb ganiatâd y dioddefwr, ond rhaid i’r goruchwyliwr gytuno i’r penderfyniad a dylid cofnodi’r sail resymegol.’  

Yn ein hadolygiadau o achosion, gwelsom, o blith 160 o achosion lle dylid bod wedi ymgynghori â dioddefwr, fod hyn wedi digwydd mewn 118 o achosion. Ond oherwydd cofnodi gwael, roedd 23 ychwanegol lle nad oeddem yn gallu penderfynu o gofnod yr ymchwiliad a oedd yr ymgynghoriad wedi digwydd. 

Diogelu

Pan fydd yr heddlu’n delio â phlentyn ar gyfer OoCD, boed hynny’n unigolyn dan amheuaeth neu’n ddioddefwr, dylent ystyried cyflwyno hysbysiadau diogelu i dîm diogelu’r heddlu. Ni ddarparodd yr NPCC unrhyw ganllawiau penodol i swyddogion ar yr angen i gyflwyno hysbysiadau diogelu plant wrth ymdrin ag OoCDs.  

Nid oedd APP y Coleg Plismona ar gyfer erlyn a rheoli achosion ychwaith yn sôn am yr angen i ystyried hysbysiadau diogelu plant wrth ddelio ag OoCDs. Gwnaethom archwilio’r polisïau OoCD ar gyfer y lluoedd a arolygwyd. Dim ond un o’r chwe heddlu oedd â pholisi OoCD a oedd yn nodi y dylai swyddogion wneud hysbysiadau diogelu wrth ddelio â phlant a oedd ag anghenion diogelu a nodwyd. Ond dywedodd yr holl heddluoedd wrthym fod ganddynt bolisïau diogelu plant a oedd yn ei gwneud yn glir y dylai’r heddlu gyflwyno hysbysiadau ar gyfer plant lle’r oedd pryderon diogelu. 

Canfu ein hadolygiadau achos mai dim ond ar gyfer plant sy’n cael OoCD mewn llai na 50 y cant o’r achosion y cyflwynwyd hysbysiadau diogelu. Ac ar gyfer dioddefwyr sy’n blant, lle dylai hysbysiad diogelu fod wedi cael ei gyflwyno, gwelsom mai dim ond mewn 50 y cant o’r achosion yr oedd hyn hefyd wedi cael ei wneud. Roedd y diffyg o ran cyflwyno hysbysiadau diogelu yn peri pryder. Ni allem fod yn siŵr bod plant sy’n ymwneud ag OoCDs yn cael eu diogelu’n briodol.

Rhannu gwybodaeth

Roedd canllawiau ar drefniadau rhannu gwybodaeth wedi’u cynnwys mewn dogfen a gyhoeddwyd ar y cyd gan y BCI a’r NPCC ym mis Rhagfyr 2023, ‘Rôl swyddog heddlu’r gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid’. Roedd y ddogfen hon yn cynnwys disgwyliad y byddai swyddogion heddlu’r GCI yn rhannu gwybodaeth am blant sy’n dod i sylw’r heddlu pan fo hynny’n briodol.  

Roedd gan yr heddluoedd a arolygwyd gennym brosesau gwahanol i ganfod a oedd plentyn a oedd yn agored i’r GCI wedi dod i sylw’r heddlu. Dywedwyd wrthym y byddai swyddogion heddlu’r GCI yn chwilio systemau dalfa’r heddlu bob dydd i ganfod plant sy’n cael eu harestio. Byddent yn gwirio’r rheini sy’n agored i’w GCI eu hunain ac yn rhannu’r wybodaeth hon. Roedd hon yn ffordd aneffeithlon o weithio oherwydd roedd yn cymryd amser a gallai fod wedi cael ei hawtomeiddio. Dim ond un heddlu allai roi ‘fflag’ ar system rheoli cofnodion yr heddlu i adnabod plant a oedd wedi dod i sylw.  

Mewn un heddlu, dywedodd swyddog heddlu’r GCI wrthym nad oeddent yn rhannu unrhyw wybodaeth am blant nes bod y plentyn wedi cael ei arestio neu wedi cael OoCD. Roedd hyn yn destun pryder. Un o’r achosion a adolygwyd gennym yn yr heddlu hwn oedd plentyn a oedd wedi cael Canlyniad 22 yn dilyn atgyfeiriad i’r GCI am benderfyniad ar y cyd. Roedd y plentyn wedi bod dan amheuaeth mewn pedair trosedd flaenorol. Nid oedd yr wybodaeth hon wedi cael ei rhannu, sy’n golygu nad oedd y rhai oedd yn gwneud penderfyniadau yn ymwybodol o ymddygiad blaenorol y plentyn. 

Canfu ein hadolygiadau achos fod 12 o blant a gafodd OoCD gan yr heddlu heb gael eu cyfeirio at y GCI eisoes ar agor i’r GCI. O’r 12 plentyn hyn, dim ond ar bedwar achlysur yr oedd yr heddlu wedi rhoi gwybod i’r GCI bod y plentyn wedi cael yr OoCD. Yn ein cydarolygiadau o wasanaethau cyfiawnder ieuenctid, rydym wedi gwneud argymhellion yn gyson ynghylch rhannu gwybodaeth. Mae trefniadau rhannu gwybodaeth da rhwng yr heddlu a’r GCI yn sail ar gyfer gweithio’n effeithiol i leihau aildroseddu a chadw plant ac eraill yn ddiogel. 

3.5. Casgliadau a goblygiadau  (Back to top)

Cafodd rhai OoCDs eu cyhoeddi’n amhriodol – er enghraifft, mewn achosion lle’r oedd plentyn wedi cael sawl datrysiad y tu allan i’r llys o’r blaen, neu lle’r oedd difrifoldeb y drosedd yn cyfiawnhau ymateb gwahanol. Nid oedd staff a swyddogion rheng flaen yr heddlu naill ai’n ymwybodol o’r canllawiau presennol neu nid oeddent yn eu hystyried yn iawn wrth wneud penderfyniadau.  

Roeddem yn bryderus bod rhai penderfyniadau cymunedol wedi cael eu rhoi i blant heb roi digon o ystyriaeth i’w hawliau cyfreithiol.

Roedd y data a oedd ar gael ar bob math o OoCDs a’u canlyniadau yn gyfyngedig ac yn canolbwyntio’n bennaf ar rybuddiadau ieuenctid a rhybuddiadau amodol ieuenctid. Roedd angen adolygu ac ehangu’r cwmpas cul hwn.

Roedd swyddogion heddlu yn aml yn anwybyddu aildroseddu wrth wneud penderfyniadau OoCD yn ymwneud â phlant. Gallai hyn olygu bod yr un plentyn yn cael nifer o ddatrysiadau heb uwchgyfeirio priodol nac ymyrraeth. Ar ben hynny, roedd anghysondeb wrth gyfeirio plant at y GCI pan oedd cyfiawnhad dros atgyfeiriadau o’r fath.  

Nid oedd swyddogion yr heddlu’n defnyddio CGM NPCC a’r canllawiau cysylltiedig fel mater o drefn, yn enwedig mewn achosion a oedd yn cynnwys troseddau difrifol fel troseddau treisgar neu rywiol.

Mewn rhai achosion, roedd Canlyniad 20 a Chanlyniad 21 yn cael eu defnyddio’n amhriodol ar gyfer troseddau difrifol yn cynnwys plant, a oedd yn tanseilio difrifoldeb y troseddau a’r angen am ymatebion priodol.

Nid oedd anghenion diogelu plant dan amheuaeth a phlant sy’n ddioddefwyr bob amser yn cael eu diwallu oherwydd atgyfeiriadau anghyson gan yr heddlu at wasanaethau cymorth perthnasol.

Roedd hefyd angen gwell craffu gan yr heddlu i sicrhau bod plant yn cydymffurfio â’r ymyriadau a osodwyd fel amodau OoCD. 

4. Gwneud penderfyniadau ar y cyd (Back to top)

4.1. Cyfrifoldebau (Back to top)

Yn y pen draw, yr heddlu sy’n gyfrifol am benderfynu ar ganlyniadau datrysiadau.

Mae’r canllawiau’n argymell ymgynghori â’r GCI ar gyfer datrysiadau o dan Ganlyniadau 20, 21 a 22. Cynghorir ymgynghori hefyd ar gyfer YCs a daw’n orfodol ar gyfer ail YCs neu rai dilynol, yn ogystal ag ar gyfer pob YCC. Nid oedd angen ymgynghori ar gyfer y datrysiad cymunedol cyntaf (Canlyniad 8) ond argymhellir ar gyfer rhai dilynol.

Pan fydd swyddogion yr heddlu’n cyhoeddi datrysiadau cymunedol i blant ‘yn y fan a’r lle’, amlinellir mewn canllawiau cenedlaethol, ac fel arfer fe’u hadlewyrchir mewn polisïau lleol, y dylent roi gwybod i’r GCI amdanynt o fewn 24 awr. Mae hyn yn sicrhau bod modd ystyried a darparu cymorth lle bo angen. Fodd bynnag, gwelsom nad oedd hyn yn digwydd yn rheolaidd. O ganlyniad, cafodd rhai plant nifer o benderfyniadau cymunedol heb unrhyw gyswllt â’r GCI, gan golli cyfleoedd allweddol ar gyfer cymorth neu ymyrraeth gynnar. I rai, parhaodd y cyswllt â’r heddlu a phrosesau uwchgyfeirio cyn iddynt gael eu cyfeirio at y GCI yn ddiweddarach.

Yn ein sampl ni, roedd atgyfeiriadau i ystyried OoCD fel arfer yn cael eu gwneud gan yr heddlu; roedd nifer fach o achosion yn ymwneud â phlant a oedd wedi ymddangos yn y llys i ddechrau ond a gafodd eu dargyfeirio’n ôl wedyn i asesu eu haddasrwydd ar gyfer OoCD. Roedd yn destun pryder gweld rhai plant yn mynd i’r llys heb fod angen. Fodd bynnag, roedd yn galonogol bod timau’r GCI yn gweithio gyda staff y llys i’w hailgyfeirio i asesu opsiynau y tu allan i’r llys.

4.2. Prosesau gwneud penderfyniadau (Back to top)

Roedd gan bob gwasanaeth bolisi gweithio ar y cyd yn amlinellu’r broses gwneud penderfyniadau, a’r rolau a’r cyfrifoldebau cysylltiedig. Fodd bynnag, roedd ansawdd y polisïau hyn yn amrywio, a nodwyd enghreifftiau o ddogfennau a oedd yn hen neu’n anghywir.

Roedd y prosesau gwneud penderfyniadau’n amrywio’n sylweddol ar draws ardaloedd. Yn y rhan fwyaf o achosion, roedd paneli aml-asiantaeth[4] ar waith, gydag amrywiaeth sylweddol o ran eu cyfansoddiad a’u maint. Roedd y paneli hyn fel arfer yn cael eu cadeirio gan reolwr y GCI ac yn cynnwys cynrychiolydd o’r heddlu, er bod safle’r swyddog yn amrywio. Mewn rhai achosion, roeddent yn is na chadeirydd y panel, gan greu anghydbwysedd o bosibl. Roedd aelodau’r panel hefyd yn cynnwys ymarferwyr o wasanaethau cymorth i ddioddefwyr, camddefnyddio sylweddau, iechyd meddwl, a gwasanaethau lleferydd ac iaith, fel arfer gweithwyr proffesiynol sydd â chysylltiadau sefydledig â’r GCI. Roedd gwasanaethau cymorth cynnar yn bresennol yn aml, ac mewn rhai gwasanaethau roedd gwasanaethau trydydd sector a gwasanaethau a gomisiynir yn bresennol. Fodd bynnag, roedd bylchau amlwg yn y presenoldeb o ofal cymdeithasol plant.  Yn gyffredinol, roedd gweithwyr addysg y GCI yn bresennol, ac yn yr achosion gorau – er eu bod yn enghreifftiau prin, roedd cynrychiolydd o ysgol neu leoliad addysg y plentyn hefyd yn bresennol.

Roedd rhai paneli, a welwyd yn ystod yr arolygiad, yn defnyddio system bleidleisio lle’r oedd pob aelod wedi pleidleisio ar ganlyniad y datrysiad. Roedd gennym bryderon am y dull hwn, yn enwedig y diffyg atebolrwydd clir. Gwelsom densiynau weithiau rhwng yr heddlu a phartneriaid ynghylch penderfyniadau terfynol o ran datrysiad, yn enwedig ar gyfer achosion mwy difrifol fel y rhai sy’n ymwneud â chyllyll. Prif ffynhonnell y tensiwn oedd y gwahaniaeth rhwng yr OoCD a nodwyd gan sgôr canlyniad CGM NPCC, a’r OoCD a oedd fwyaf priodol ym marn rhai partneriaid.

Er mai’r heddlu sy’n gyfrifol am benderfyniadau datrysiad yn y pen draw, mewn rhai achosion collodd cynrychiolydd yr heddlu’r bleidlais heb i hyn gael ei uwchgyfeirio at swyddog heddlu uwch. Roedd hyn yn groes i ganllawiau rheoli achosion y BCI. Credwn y dylid diwygio CGM NPCC i gynnwys yr angen i arolygwyr yr heddlu awdurdodi unrhyw wahaniaeth o fwy nag un sgôr i sgôr CGM cychwynnol NPCC. Dylai hyn sicrhau proses uwchgyfeirio glir a chyson a chaniatáu i uwch arweinwyr yr heddlu ddeall a phenderfynu ar achosion lle mae gwahaniaeth barn.

Cododd y defnydd o bleidleisio faterion pellach, gan nad oedd gan rai aelodau o’r panel hyfforddiant ar OoCDs ac nid oeddent yn deall yn llawn y gwahaniaethau rhwng mathau o ddatrysiadau.

Roeddem yn cytuno â phenderfyniad y panel aml-asiantaeth ynghylch datrysiad mewn ychydig o dan ddwy ran o dair o’r achosion ar draws yr holl wasanaethau. Gwelsom enghreifftiau o baneli’n gweithio’n dda – er enghraifft, yn Walsall, roeddem yn cytuno â’r datrysiad mewn tri chwarter o’r achosion. Yn Dorset, lle nad oedd panel aml-asiantaeth mawr ar waith, fe wnaethom gytuno mewn nifer tebyg o achosion, ac roedd ymyriadau OoCD a ddarparwyd i blant yn dal i gynnwys mewnbwn priodol gan asiantaethau partner. Roedd hyn yn awgrymu y gallai’r ddau fodel fod yn effeithiol pan gânt eu gweithredu’n dda, a bod gwaith amlasiantaeth cryf yn dibynnu ar nifer o ffactorau, nid dim ond ar bresenoldeb panel amlasiantaeth sy’n gwneud penderfyniadau am ddatrysiadau.

O’r 30 achos lle’r oedd anghytundeb rhwng y rhai sy’n gwneud penderfyniadau ynghylch penderfyniad y datrysiad, dim ond saith oedd yn dangos tystiolaeth o uwchgyfeirio i’r uwch reolwyr i’w datrys.

Yn gyffredinol, roedd plant a’u rhieni neu ofalwyr yn cael gwybod yn brydlon ar ôl i benderfyniad gael ei wneud ynghylch datrysiad, ac fel arfer roedd y gwaith gyda’r plentyn yn dechrau’n fuan wedyn. Fodd bynnag, gwelsom nad oeddent bob amser yn glir ynghylch natur y datrysiad a gyhoeddwyd, ac roedd rhai’n ansicr a oedd yr ymyriadau’n orfodol neu’n wirfoddol.

Dywedodd rhai plant eu bod yn deall yn iawn beth roeddent yn ei arwyddo pan wnaethant gytuno ar eu OoCD. Fodd bynnag, roedd eraill wedi llofnodi’r dogfennau dim ond er mwyn dod â’r broses i ben, heb ddeall y goblygiadau’n llawn. Pan ofynnwyd iddynt a oedd oedolyn priodol yn bresennol pan wnaethant lofnodi eu gwaith papur datrysiad, roedd llawer o blant yn ansicr sut i ateb.

Mewn rhai ardaloedd, roedd yn rhaid i blant fynd i orsaf heddlu i gael eu datrysiad. Roedd hyn yn ymddangos yn ddiangen ac yn anghyson â dull gweithredu a oedd yn canolbwyntio ar y plentyn.

Fe wnaethom hefyd nodi dryswch ymysg rhai staff ynghylch canllawiau datrys yn y gymuned. Gwelsom, a chawsom wybod, am achosion lle’r oedd plant yn cael gwybod bod yn rhaid iddynt gydymffurfio â’r ymyriadau neu’r risg o gamu ymlaen drwy’r system cyfiawnder ieuenctid. Roedd hyn yn anghywir a gellid ei ystyried yn orfodaethol.

Isod ceir enghraifft o wneud penderfyniadau effeithiol yn Dorset:

Enghraifft o ymarfer da

Yn Dorset, roedd yr heddlu wedi rhoi proses ar waith lle nad oedd swyddogion yr heddlu wedi cyhoeddi unrhyw benderfyniadau cymunedol yn ymwneud â phlentyn heb gyfeirio at ringyll heddlu penodol a oedd yn cyflawni swyddogaeth hidlo. Byddai’r rhingyll yn adolygu pob achos gan ddefnyddio matrics difrifoldeb plant NPCC, i asesu difrifoldeb y trosedd, y dystiolaeth sydd ar gael, unrhyw hanes o droseddu, amgylchiadau personol y plentyn, ac unrhyw bryderon lles. Ar ôl ymgynghori â’r GCI a chymorth cynnar, byddai’r rhingyll yn cyfeirio achosion nad ydynt yn gymhleth a oedd yn addas ar gyfer CR at dîm heddlu penodol i gyflawni’r datrysiad. Ar gyfer troseddau sy’n digwydd dro ar ôl tro a throseddau mwy difrifol, roedd y plentyn yn destun asesiad GCI a chytundeb terfynol ar y datrysiad. Cofnodwyd yr holl benderfyniadau a’r rhesymeg gan ddefnyddio ffurflen C413, a rannwyd ar draws gwasanaethau perthnasol. Roedd hyn yn sicrhau tryloywder ac atebolrwydd, gyda chofnodion clir, gan gynnwys datganiadau effaith ar ddioddefwyr ac ystyriaethau cyfiawnder adferol cynnar. Roedd Dorset wedi bod yn llwyddiannus iawn yn cynnal cynadleddau adferol wyneb yn wyneb. Nododd y dioddefwyr a gymerodd ran lefelau uchel o foddhad, gyda llawer yn mynegi ymdeimlad o gau, yn enwedig pan oeddent wedi gallu ymgysylltu’n uniongyrchol â’r plentyn dan sylw.

Gwybodaeth a ddarperir gan y GCI i lywio’r broses gwneud penderfyniadau

Cyfrannodd y GCI at y broses o wneud penderfyniadau ym mhob achos bron drwy gwblhau eu hasesiadau cyn gwneud penderfyniadau terfynol ac, yn y rhan fwyaf o feysydd, drwy gyflwyno adroddiad i banel gwneud penderfyniadau. Ym mhob maes ond un, roedd y broses yn golygu bod yr ymarferydd a ddyrannwyd yn gwneud argymhelliad dros dro ar gyfer datrysiad.

Adeg yr arolygiad, roedd yr holl wasanaethau’n defnyddio adnodd atal, dargyfeirio ac asesu’r BCI, a oedd yn cael ei gwblhau’n gyffredinol cyn gwneud penderfyniadau.

Roedd plant a’u rhieni neu ofalwyr yn cymryd rhan weithredol yn y broses asesu, gan roi eu safbwyntiau am y drosedd a’i hachosion sylfaenol. Roedd yr ymgysylltu cynnar hwn yn helpu i sicrhau bod eu safbwyntiau’n cael eu hystyried yn ystyrlon gan y rhai sy’n gwneud penderfyniadau, ac roedd yn galonogol gweld cyfranogiad gweithredol o’r fath.

Yn ystod yr arolygiad, adolygodd swyddogion heddlu’r GCI systemau a chofnodion yr heddlu, gan nodi 62 o blant yn ein sampl a oedd wedi cael o leiaf un OoCD blaenorol. Fodd bynnag, nid oedd yr hanes hwn bob amser yn hysbys i’r GCI, yn cael ei rannu â’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau, nac yn cael ei gofnodi yng nghofnodion cyfarfodydd.

Lle nad oedd yr wybodaeth a ddarparwyd i gefnogi’r broses o wneud penderfyniadau yn bodloni disgwyliadau, yn aml roedd hynny gan nad oedd digon o ddyfnder na dadansoddiad. Mewn rhai achosion, arweiniodd hyn at fethu pryderon diogelu a ffactorau risg, ac asesiadau nad oeddent yn adlewyrchu amgylchiadau’r plentyn yn gywir.

Nid oedd dealltwriaeth gyson bob amser ynghylch pa wybodaeth y dylid ei chynnwys mewn adroddiadau a ddarperir i’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau. Mewn llawer o achosion, roedd anghydbwysedd rhwng safbwynt y plentyn ar ei amgylchiadau a’i ymddygiad troseddol, a gwybodaeth allweddol arall – fel cysylltiad â’r heddlu neu wasanaethau eraill, gan gynnwys addysg a gofal cymdeithasol plant – nad oedd bob amser yn cael ei gwirio na’i chroeswirio.

Isod ceir enghraifft o ymarfer gwael sy’n profi’r pwynt hwn:

Enghraifft o ymarfer gwael

Roedd gan y plentyn 26 o gysylltiadau blaenorol â’r heddlu, ond nid oedd y GCI yn gwybod am hyn. Roedd hysbysiadau diogelu ar gronfa ddata gofal cymdeithasol y plentyn y gallai’r rheolwr achos fod wedi cael mynediad atynt ond nad oedd wedi gwneud hynny. Mewn un o’r rhain, dywedodd fod y plentyn wedi cael ei wahardd o’r ysgol yn barhaol. Cafodd pryderon ychwanegol fel cam-drin domestig, delio cyffuriau, a chamddefnyddio alcohol yn y tymor hir eu methu hefyd. Roedd y disgrifiad o’r ‘drosedd gyflwyno’ yn ddisgrifiadol yn unig, heb ddadansoddiad na chyd-destun.

Yn gyffredinol, roedd y CPIau yn cynnwys amodau priodol ac wedi’u hystyried yn ofalus. Fodd bynnag, roedd y diffiniad o’r ymyriadau a gynlluniwyd ar gyfer penderfyniadau cymunedol ac achosion ‘erlyniad gohiriedig’ yn aneglur yn aml. Er enghraifft, nid oedd bob amser yn amlwg pa waith fyddai’n cael ei wneud nac ym mha drefn. Roedd hyn yn ei gwneud yn anodd penderfynu a oedd y camau gweithredu arfaethedig yn cael eu cyflawni mewn tua thraean o’r achosion hyn.

Mewn rhai achosion, roedd angen rhoi mwy o sylw i barodrwydd a chymhelliant y plentyn i gymryd rhan mewn ymyriad gwirfoddol – ffactor allweddol wrth asesu addasrwydd ac effaith debygol OoCD.

Gwneud penderfyniadau a chofnodi rhesymeg

Cynlluniwyd matrics difrifoldeb plant (CGM) NPCC i gefnogi’r broses o wneud penderfyniadau effeithiol a hyrwyddo cysondeb ar draws gwahanol feysydd. Gwelsom dystiolaeth eu bod yn cael eu defnyddio mewn tri chwarter o’r achosion.

Mewn rhai ardaloedd, roedd cofnodi gwael yn ei gwneud yn anodd asesu a oedd y CGM wedi’i gymhwyso gyda’r hyblygrwydd a fwriadwyd. Lle’r oedd cofnodion ar gael, roedd hyblygrwydd yn amlwg yn y rhan fwyaf o achosion. Fodd bynnag, mewn achosion eraill, roedd y rhesymeg y tu ôl i benderfyniadau yn aneglur – fel pam y dewiswyd un datrysiad dros un arall, pa ffactorau a ystyriwyd, neu pam y newidiodd sgoriau CGM, weithiau’n sylweddol. Roedd y diffyg tryloywder hwn yn ei gwneud yn anodd barnu a oedd y datrysiadau’n briodol. Yn benodol, mewn achosion lle’r oedd y risg i eraill yn uchel neu’n uchel iawn, roedd y rhesymeg yn llai tebygol o gael ei chofnodi’n glir.

Ar sail yr wybodaeth a gofnodwyd yn y ffeiliau achos a’r dystiolaeth a ddarparwyd, roeddem yn cytuno â’r penderfyniad ar ddatrysiad mewn ychydig o dan ddwy ran o dair o’r achosion. Mewn achosion lle’r oedd y risg i eraill yn uchel, roeddem yn cytuno â’r penderfyniad mewn chwech o’r 15 achos. Mewn rhai achosion, roedd plant wedi cael OoCDs o’r blaen ond nid oedd tystiolaeth o ymateb cwbl wahaniaethol, er gwaethaf troseddu pellach, a oedd yn awgrymu bod angen dull gweithredu gwahanol.

Mewn rhai achosion, roedd yn ymddangos nad oedd angen cynnwys y GCI, yn enwedig mewn achosion o droseddu lefel isel lle gallai’r asiantaethau a oedd eisoes yn rhan o’r cynlluniau cymorth presennol fod wedi mynd i’r afael ag anghenion lles sylweddol y plentyn yn fwy priodol. Yn hytrach na chydlynu ymyriadau drwy weithwyr proffesiynol hysbys, cyflwynwyd staff y GCI i gyflwyno un neu ddwy sesiwn yn unig.

Mewn rhai achosion, nid oedd yn glir sut y gellid cyflawni’r gwaith gofynnol yn wirfoddol o fewn amserlen OoCD ac, yn y pen draw, mewn rhai achosion, nid oedd hynny’n wir.

Mae’r enghraifft ganlynol yn tanlinellu pwysigrwydd gwneud penderfyniadau effeithiol wrth ddewis y datrysiad mwyaf priodol:

Enghraifft o ymarfer gwael

Cyhoeddwyd gwarant i chwilio yng nghartref plentyn oherwydd pryderon ei fod yn cael gafael ar ddelweddau o gam-drin plant. Yn ystod y chwiliad, canfuwyd 2,700 o ddelweddau a fideos cam-drin plant categori A-C o gynnwys eithafol a gyrchwyd drwy’r we dywyll ar sawl dyfais. Cyfeiriodd yr heddlu’r achos at y GCI heb ymgynghori â Gwasanaeth Erlyn y Goron, gan fod hyn yn drosedd neillffordd. Cwblhaodd y GCI asesiad, a chynhaliwyd cyfarfod cynllunio rhwng y gwasanaeth gofal cymdeithasol plant, y GCI, a gwasanaeth a oedd yn darparu ymyriadau gydag ymddygiad rhywiol niweidiol. Er gwaethaf sicrhau ansawdd, roedd yr asesiad yn diystyru risg y plentyn o achosi niwed i eraill ac yn dod i’r casgliad anghywir bod risg isel o droseddu pellach. Ni chynhaliwyd asesiad arbenigol ar gyfer ymddygiad rhywiol niweidiol i lywio’r farn hon. Cytunwyd ar YCC am dri mis, gydag ymyriadau gwirfoddol wedi’u cynllunio i fynd i’r afael ag ymddygiad rhywiol niweidiol. Er bod y plentyn wedi cymryd rhan mewn rhai elfennau o’r ymyriad, gwrthododd gymryd rhan yn yr elfen wirfoddol a gynlluniwyd yn benodol i fynd i’r afael â’r ymddygiad rhywiol niweidiol. Dylai’r ymyriad hwn fod wedi cael ei gynnwys fel un o amodau gorfodol y YCC. O ganlyniad, nid oedd y risg o niwed i blant eraill yn cael ei deall yn llawn nac yn cael sylw digonol.

Paneli craffu cyfiawnder ieuenctid

Mae paneli craffu cyfiawnder ieuenctid yn grwpiau aml-asiantaeth a oedd yn adolygu’n annibynnol sut roedd yr heddlu ac asiantaethau partner yn defnyddio OoCDs ar gyfer plant, gan sicrhau eu bod yn cael eu defnyddio’n deg ac yn gyson. Roedd y paneli’n cynnwys gwasanaethau cyfiawnder ieuenctid, y gwasanaeth prawf, ynadon a Gwasanaeth Erlyn y Goron. Er bod y Swyddfa Gartref, NPCC a’r BCI wedi darparu canllawiau cenedlaethol, ardaloedd lleol oedd yn gyfrifol am eu gweithredu.

Yn y rhan fwyaf o ardaloedd, darparodd yr heddlu restr o achosion perthnasol lle dewisodd cadeirydd y panel sampl ohonynt. Yn yr ardaloedd yr ymwelwyd â hwy, roedd y trefniadau craffu’n amrywio. Nid oedd gan un ardal brosesau ond roedd yn gweithio ar gynlluniau i sicrhau cadeirydd annibynnol. Yn y rhan fwyaf o ardaloedd eraill, Swyddfa’r Comisiynydd Heddlu a Throseddu oedd yn cadeirio’r cyfarfodydd, neu roedd ganddynt gadeirydd annibynnol.

Roedd cyfarfodydd craffu yn canolbwyntio ar oedolion a phlant, gyda’r pwyslais ar blant yn amrywio yn ôl ardal. Mewn un ardal, dim ond tair gwaith y flwyddyn y trafodwyd plant, ac mewn ardaloedd eraill, roedd nifer yr achosion wedi’u rhannu ym mhob cyfarfod, gyda hanner ohonynt yn canolbwyntio ar blant a hanner yn canolbwyntio ar oedolion. Defnyddiodd un ardal ddull thematig, gan ddewis achosion ar hap ar draws grwpiau oedran, gyda risg na fyddai unrhyw achosion plant yn cael eu trafod o gwbl.

Nod y paneli oedd asesu pa mor briodol yw penderfyniadau ynghylch gwaredu a p’un ai a ddilynwyd gweithdrefnau cywir, fel matrics difrifoldeb plant. Fodd bynnag, ychydig o wybodaeth oedd am ganlyniadau y tu hwnt i’r pwynt penderfynu, y nododd rhai cadeiryddion hyn fel bwlch.

Yn ystod y gwaith maes, nodwyd mai ynadon a chynrychiolwyr Gwasanaeth Erlyn y Goron a oedd yn cymryd rhan ym mhaneli craffu OoCD oedd y grwpiau a oedd fwyaf tebygol o fynegi amheuon ynghylch addasrwydd penderfyniadau o ran datrysiad.

Yn Dorset, roedd ymdrech adeiladol i adolygu achosion a drafodwyd yn flaenorol i asesu a oedd y plant wedi aildroseddu, gyda chymariaethau’n cael eu gwneud â chyfraddau aildroseddu ymysg y rhai a dderbyniodd orchmynion llys statudol. Er bod nifer yr achosion yn gymharol fach, gan gyfyngu ar y cwmpas ar gyfer dadansoddiad ystadegol cadarn, gosododd y cynllun sylfaen werthfawr ar gyfer gwerthuso yn y dyfodol.

Lle’r oedd paneli craffu’n cael eu gweithredu’n effeithiol, gallent wneud cyfraniad gwerthfawr fel rhan o fframwaith ehangach o gadw cydbwysedd.

4.3. Casgliadau a goblygiadau (Back to top)

Roedd cydweithio amlasiantaethol yn cael ei gydnabod yn eang fel y ffordd orau o ddiwallu anghenion plant a’u dargyfeirio o’r system gyfiawnder. Roedd paneli gwneud penderfyniadau aml-asiantaeth yn gyffredin ac yn cefnogi dulliau rhannu gwybodaeth, er y nodwyd anghysonderau o ran cyfansoddiad, hyfforddiant ac atebolrwydd. Nid oedd plant a’u rhieni neu ofalwyr bob amser yn glir ynghylch natur y datrysiad a gyhoeddwyd, ac roedd rhai’n ansicr a oedd yr ymyriadau’n orfodol neu’n wirfoddol.

Nid oedd un model yn ddibynadwy o ran sicrhau’r datrysiad mwyaf addas, gyda phrosesau cydweithio amlasiantaethol cryf a chyfathrebu clir yn bwysicach na’r strwythur ei hun.

5. Partneriaethau a gwasanaethau (Back to top)

5.1. Gwaith partneriaeth i fynd i’r afael ag anghenion plant (Back to top)

Roedd y GCI fel arfer yn cynnwys gwasanaethau arbenigol wedi’u cydleoli ac roedd wedi sefydlu cysylltiadau â darparwyr prif ffrwd, arbenigol a thrydydd sector i gefnogi’r gwaith o ddarparu ymyriadau wedi’u teilwra.

Anghenion amlwg y plant

Roedd gan lawer o blant hanes cymhleth, gan gynnwys cysylltiad blaenorol â’r gwasanaeth gofal cymdeithasol plant a chyswllt rheolaidd â’r heddlu. Mewn rhai achosion, roedd anawsterau plant eisoes wedi gwaethygu erbyn iddynt gael cymorth.

Nid oedd gwybodaeth gywir bob amser yn cael ei chofnodi ar ffeiliau achos, ond lle’r oedd, gwelsom, ar draws ein sampl o 164 o achosion, fod ychydig dros un rhan o bump o’r plant â phrofiad o ofal, ac roedd gan ychydig dros ddwy ran o dair gysylltiad presennol neu flaenorol â’r gwasanaeth gofal cymdeithasol plant.

Roedd gan un o bob pump anabledd ac mewn 105 o achosion, roedd tystiolaeth bod niwroamrywiaeth yn ffactor; i 82 o blant, roedd hyn yn ymwneud ag ADHD, ac i 44, roedd yr heriau’n gysylltiedig ag awtistiaeth neu anhwylder ar y sbectrwm awtistiaeth, ac i rai roedd y ddau’n berthnasol. Roedd pum deg chwech o blant eisoes wedi cael diagnosis ffurfiol, y rhan fwyaf cyn iddynt gael eu OoCD, ac roedd gan 30 arall asesiad ar y gweill. Roedd y GCI wedi bod yn allweddol o ran dechrau’r asesiad mewn rhai achosion.

Mae’r tabl yn Atodiad 3 yn dangos y cynnydd a wnaethpwyd gan blant yn ystod eu OoCD, ar sail yr anghenion sylfaenol sy’n gysylltiedig â’u troseddu a nodwyd yn ystod yr asesiad.

Roedd gan bob un ond 12 o’r 96 o blant yn y sampl anghenion parhaus ar ddiwedd eu hymyriad, gan dynnu sylw at bwysigrwydd cynllunio prosesau ymadael da. O’r 84 achos lle’r oedd angen cynllun ymadael, dim ond 32 o blant oedd ag un ar waith, sy’n golygu bod y cymorth a gynigiwyd i’r rhan fwyaf o blant wedi dod i ben yn sydyn.

Yn y rhan fwyaf o achosion, nodwyd bod anghenion lles heb eu diwallu a thrawma yn gynnar mewn bywyd yn ffactorau arwyddocaol sy’n cyfrannu at bryderon am droseddu, diogelwch a lles y plentyn, ac, mewn rhai achosion, y risg y gallai ei ymddygiad ei hachosi i eraill. Roedd bron i chwarter y plant yr arolygwyd eu hachosion wedi aildroseddu naill ai yn ystod neu yn y misoedd ar ôl i’w OoCD ddod i ben.

Ein canfyddiadau

Addysg

Roedd nifer sylweddol o blant naill ai ddim yn cael eu hawl gyfreithiol i addysg neu ddim mewn darpariaeth addas. Er bod staff y GCI yn aml yn gweithio i wella’r sefyllfaoedd hyn, roedd yn dal yn her sylweddol, gyda rhywfaint o gynnydd neu ddim cynnydd o gwbl i rai plant erbyn i’w OoCD ddod i ben.

Roedd gan bron i chwarter y plant (38 allan o 164) gynllun addysg, iechyd a gofal (EHCP). Ymhlith y rhai 16 oed ac iau, nid oedd 34 allan o 136 mewn addysg, ac roedd nifer tebyg mewn addysg ond nid oeddent yn derbyn eu hawl gyfreithiol lawn. O’r 28 o blant 17 oed neu hŷn, roedd naw mewn addysg.

Roedd gan y rhan fwyaf o wasanaethau brosesau i gael mynediad at gronfeydd data addysg, gan eu galluogi i wirio cyfraddau cofrestru a phresenoldeb mewn ysgolion. Fodd bynnag, hyd yn oed pan oedd plant wedi cofrestru mewn ysgol neu goleg, roedd ymgysylltiad rhwng y GCI a darparwyr addysg yn aml yn gyfyngedig. Roedd hyn yn golygu bod trafodaethau am gynnydd, ymddygiad ac anghenion cymorth y plentyn, yn enwedig lle’r oedd risg y byddai’r lleoliad yn methu, yn aml yn cael eu colli.

Pan oedd darparwyr addysg yn cymryd rhan weithredol, roedd yn ychwanegu gwerth sylweddol. Mewn rhai achosion, bu’r GCI yn gweithio gydag ysgolion a phlant i nodi aelod o staff a allai weithredu fel pwynt cyswllt ar ôl cau’r achos. Roedd hyn weithiau’n cael ei gynnwys yn y cynllun ymadael i gefnogi cyfnod pontio’r plentyn a hyrwyddo sefydlogrwydd yn ei addysg.

Nid oedd gan bob GCI weithiwr addysg penodol, ac er bod cysylltiadau â thimau cynhwysiant, roedd rhai plant ar fin cael eu gwahardd o’r ysgol yn barhaol, ac nid oedd hyn bob amser yn cael sylw rhagweithiol.

Pan fydd gan blant anghenion addysgol heb eu diwallu, mae’n bwysig, ac yn unol â’r dull dargyfeiriol, bod cymorth ar gael drwy wasanaethau addysg awdurdodau lleol y tu allan i’r system cyfiawnder ieuenctid. Dylai llwybrau at y cymorth a’r gefnogaeth hon, megis drwy wasanaethau anghenion addysgol arbennig ac anableddau (AAAA), fod yn glir ac yn hawdd eu defnyddio. Mae hyn yn arbennig o bwysig ac ystyried y cysylltiadau sefydledig rhwng AAAA a’r heriau y mae plant yn eu hwynebu o ran aros mewn addysg neu gael gafael ar ddarpariaeth addas. Gwelsom eiriolaeth gref gan y GCI a staff addysg mewn rhai achosion, gan arwain at ganlyniadau cadarnhaol, yn aml oherwydd dyfalbarhad gweithwyr unigol y GCI.

Dywedwyd wrthym fod rhai plant yn dal i ymwneud â’r GCI yn hirach nag oedd angen oherwydd nad oedd eu hanghenion addysgol wedi cael sylw yn ystod y cyfnod datrysiad. Gall y dull hwn wrthdaro ag egwyddorion dargyfeirio, yn enwedig pan fydd anghenion addysgol y plentyn yn gorbwyso ei ymddygiad troseddol, a dylid mynd i’r afael â hyn drwy sianeli priodol eraill.

Mae’r enghraifft isod o arfer da yng Nghaint yn dangos sut y defnyddiwyd cymorth ychwanegol i helpu plant i gael mynediad at addysg.

Enghraifft o ymarfer da

Dangosodd dadansoddiad y GCI fod llawer o blant yn wynebu heriau parhaus o ran addysg, yn aml y tu allan i’r ysgol neu hyfforddiant. Mewn ymateb, defnyddiodd y tîm arwain gyllid Turnaround i ddenu staff arbenigol a oedd yn canolbwyntio ar wella mynediad at addysg addas. Bu’r staff hyn yn gweithio’n agos gyda phlant, teuluoedd ac ysgolion i ddod o hyd i’r lleoliadau cywir a chefnogi presenoldeb. Roedd y cymorth hwn, a oedd wedi’i dargedu, yn cadw addysg yn flaenllaw ac yn ganolog – ac mewn llawer o achosion, roedd yn arwain at ganlyniadau gwell i blant.

Gweithio gyda’r gwasanaeth gofal cymdeithasol i blant

Roedd gan y rhan fwyaf o’r plant yn ein sampl gysylltiad â gwasanaethau gofal cymdeithasol statudol i blant ar hyn o bryd neu yn y gorffennol. I lawer, roedd hyn yn adlewyrchu pryderon sylweddol am eu lles. Roedd y cefndir hwn yn cael ei ystyried yn bwysig yn gyffredinol er mwyn deall y plant a’u troseddu, ac roedd yn aml yn chwarae rhan mewn penderfyniadau i’w dargyfeirio oddi wrth y system cyfiawnder troseddol er mwyn osgoi i’r heriau roeddent eisoes yn eu hwynebu waethygu.

Fodd bynnag, anaml iawn yr oedd gwasanaethau gofal cymdeithasol statudol i blant yn cymryd rhan weithredol yn y broses o wneud penderfyniadau ynghylch datrysiadau. O ganlyniad, roedd cyfleoedd i gysoni cynlluniau a darparu ymyriadau a allai gefnogi’r plentyn yn aml yn cael eu colli.

Roedd cydweithio da yn aml yn dibynnu ar staff unigol yn mynd yr ail filltir, yn hytrach na systemau clir ar gyfer rhannu gwybodaeth a chynllunio gyda’i gilydd. Roedd hyn weithiau’n arwain at fylchau mewn cyfathrebu a chynlluniau nad oeddent yn cyd-fynd yn llwyr, gan ei gwneud yn anoddach cadw plant yn ddiogel.

Er gwaethaf yr heriau hyn, roedd enghreifftiau cadarnhaol lle’r oedd rolau a chyfrifoldebau rhwng y GCI a gofal cymdeithasol yn cael eu diffinio’n glir a’u darparu mewn ffordd gydlynol. Roedd y dull hwn er lles gorau’r plant, gan ei fod yn eu hatal rhag cael yr un cwestiynau gan wahanol weithwyr proffesiynol ac yn eu sicrhau bod gwasanaethau’n gweithio gyda’i gilydd ar eu rhan. Roedd enghreifftiau nodedig yn cynnwys asesiadau amddiffyn plant Adran 47 ar y cyd a gwaith cydweithredol ar gamfanteisio ar blant.

Mewn rhai achosion, credwyd bod y gwasanaeth gofal cymdeithasol plant wedi camu’n ôl ar ôl i’r GCI ddod yn rhan o’r achos, gan arwain at gau achosion. Roedd trothwyon ar gyfer ymyriadau gofal cymdeithasol hefyd yn peri heriau, gyda rhai staff yn dweud eu bod yn cael trafferth uwchgyfeirio pryderon diogelu.

Fel arfer, roedd gan y GCI fynediad at gronfeydd data gofal cymdeithasol plant, a oedd yn caniatáu iddynt weld gwybodaeth am gefndir a hanes y plentyn. Roedd hyn yn helpu i lywio asesiadau ac yn annog gwell dealltwriaeth o’r plentyn. Nodwyd enghreifftiau da o hyn, yn ogystal â chyswllt uniongyrchol gyda gweithwyr cymdeithasol i drafod yr achos. Lle nad oedd hyn wedi digwydd, roedd ansawdd yr ymarfer yn waeth.

Mewn rhai achosion, roedd y GCI yn gallu ymgorffori gwasanaethau cymorth cynnar mewn cynlluniau gadael, gan arwain at broses bontio fwy llyfn a mwy effeithiol.

Roedd gan bob ardal ddarpariaethau i gefnogi plant lle’r oedd pryderon am ymddygiad rhywiol niweidiol. Fodd bynnag, roedd gan nifer o’r plant yn ein sampl bryderon o’r fath nad oeddent yn cael sylw nac yn cael eu trafod â nhw, yn aml oherwydd nad oeddent wedi cael eu datrysiad am yr ymddygiad hwnnw.

Mewn un achos a oedd yn cynnwys tri honiad o ymosodiad rhywiol gan dri dioddefwr gwahanol, roedd yr heddlu wedi cau’r achos am nad oedd yr un o’r dioddefwyr yn dymuno bwrw ymlaen. Er gwaethaf hyn, nid ystyriwyd a oedd yn briodol cyflawni unrhyw waith ar ymddygiad rhywiol niweidiol.

Yn Tameside, roedd darparwr iechyd rhywiol wedi’i leoli yn yr un adeilad â’r GCI. Roedd hyn yn rhoi cyfleoedd i ymgysylltu â phlant drwy gynnig cyngor a chymorth ymarferol, ac yna rhagor o waith ar berthnasoedd a ffiniau rhywiol iach.

Er bod cysylltiadau â chyfarfodydd aml-asiantaeth camfanteisio ar blant ar waith yn gyffredinol, nid oeddent yn cael eu defnyddio’n gyson – fel arfer oherwydd nad oedd anghenion camfanteisio plant wedi cael eu nodi’n briodol.

Yng Ngwasanaeth Pobl Ifanc Northumberland, roedd y tîm camfanteisio wedi’i leoli yn yr un lle â’r GCI. Roedd y tîm yn monitro ystadegau sy’n ymwneud â thrais a chamfanteisio difrifol ymysg pobl ifanc, a gallai staff ofyn am ymgynghoriad ynghylch camfanteisio. Roedd yr ymgynghoriadau hyn yn cefnogi prosesau cynllunio diogelwch, mapio, a tharfu ar gamfanteisio.

Iechyd

Roedd pawb yn cydnabod pwysigrwydd mynd i’r afael ag anghenion iechyd plant ac yn deall y cysylltiadau rhwng lles, iechyd a throseddu.

Fodd bynnag, daeth llawer o blant â’u hymyriadau i ben heb roi sylw llawn i’w hanghenion iechyd neu, mewn rhai achosion, heb roi sylw o gwbl iddynt. Roedd y cyfleoedd hyn a gollwyd yn bwysig oherwydd gallai cymorth cynnar fod wedi gwneud gwahaniaeth mawr i ganlyniadau hirdymor plant.

Roedd gan blant ar draws yr holl wasanaethau fynediad at gymorth camddefnyddio sylweddau a gwasanaethau iechyd meddwl, fel arfer drwy wasanaethau iechyd meddwl plant a’r glasoed (CAMHS). Er bod mynediad yn gyflym ar y cyfan, roedd lefel yr ymgysylltu’n amrywio. Mewn llawer o achosion, dewisodd y plant beidio â manteisio ar gymorth, ac oherwydd ei fod yn wirfoddol ac yn therapiwtig, ni wnaethpwyd unrhyw ymdrechion pellach. Mae meithrin ymddiriedaeth yn cymryd amser, ond yn aml nid oedd ymyriadau OoCD byr yn caniatáu ar gyfer hynny.

Mewn rhai achosion, darparodd staff arbenigol gyngor i weithwyr dal achosion, a oedd wedyn yn ceisio darparu ymyriadau eu hunain. Roedd y dull hwn yn anghyson ac yn aml yn aneffeithiol, gan arwain at gynnydd cyfyngedig, yn enwedig mewn meysydd fel llesiant emosiynol.

Roedd therapi iaith a lleferydd yn gryfder nodedig, gyda’r rhan fwyaf o wasanaethau’n cael darpariaeth fewnol ac yn darparu ymyriadau meddylgar a medrus. Helpodd ymarferwyr iaith a lleferydd i sefydlu Cynlluniau Addysg, Iechyd a Gofal a chreu pasbortau cyfathrebu y gellid eu defnyddio mewn ysgolion i ehangu’r gefnogaeth i blant. Fodd bynnag, nid oedd staff y GCI bob amser yn defnyddio’r asesiadau hyn fel sail i’w gwaith, oedd yn achosi iddynt golli cyfleoedd i deilwra ymyriadau’n fwy effeithiol.

Roedd mynediad at wasanaethau arbenigol, yn enwedig ar gyfer niwrowahaniaeth, yn aml yn cael ei gyfyngu gan drothwyon uchel ac amseroedd aros hir. Yn aml, roedd gan blant â phryderon niwroamrywiaeth anghenion heb eu diwallu erbyn diwedd eu hymyriad, gan eu gadael heb y cymorth a’r parhad gofal yr oedd eu hangen arnynt. Tynnodd hyn sylw at broblem systemig: er y gallai ymyriadau tymor byr gychwyn cymorth, anaml roeddent yn sicrhau mynediad parhaus at y gwasanaethau yr oedd eu hangen fwyaf ar blant.

Nodwyd yr arfer da isod yn Wigan:

Enghraifft o ymarfer da

Fel rhan o strategaeth iechyd a chyfiawnder Manceinion Fwyaf, sefydlwyd Gwasanaeth Llwybr Iechyd Cadarnhaol i gyflymu mynediad at wasanaethau iechyd i blant ag anghenion uchel, gan gynnwys y rheini yn y GCI. Gallai gweithwyr proffesiynol neu’r GCI atgyfeirio’n uniongyrchol at dîm ymroddedig o ymarferwyr a gweithwyr cymorth gan gymheiriaid. Fe wnaethant nodi anghenion iechyd heb eu diwallu a chysylltu plant yn gyflym â gwasanaethau fel CAMHS a gofal deintyddol. Roedd y GCI yn defnyddio’r gwasanaeth yn aml, a oedd yn cefnogi ymyriadau amserol a mynediad at ofal prif ffrwd, gan atgyfnerthu’r model dargyfeirio.

Yr Heddlu

Yn gyffredinol, roedd gan staff y GCI berthynas dda â’r swyddogion heddlu sy’n rhan o’u timau. Roedd y swyddogion yn hawdd mynd atynt, yn gefnogol, ac yn deall y dull gweithredu sy’n canolbwyntio ar y plentyn. Roedd y swyddogion hyn yn gweithio’n agos gyda staff y GCI ac asiantaethau eraill i asesu amgylchiadau unigol pob plentyn a phenderfynu ar yr ymateb mwyaf priodol. Roedd gan bob gwasanaeth ond un gydweithwyr yn yr heddlu wedi’u cydleoli.

Roedd gan y rhan fwyaf o wasanaethau systemau ar waith i rannu gwybodaeth berthnasol i lywio asesiadau. Fodd bynnag, roedd ansawdd a dyfnder yr wybodaeth a gasglwyd, yn enwedig ynghylch troseddu ac ymddygiad gwrthgymdeithasol, yn ddiffygiol weithiau, gan arwain at fylchau mewn dealltwriaeth. Mewn un ardal, roedd gwybodaeth yr heddlu a rannwyd â rheolwyr achos yn cwmpasu’r 12 mis blaenorol yn unig, a oedd yn golygu nad oedd hyd a lled hanes y plentyn yn cael ei ddeall bob amser. Fe wnaethom hefyd nodi rhai anghysondebau rhwng cofnodion yr heddlu a’r GCI ynghylch nifer yr OoCDs blaenorol yr oedd plentyn wedi’u cael.

Ar draws yr heddlu ehangach, gwnaethpwyd atgyfeiriadau diogelu gan yr heddlu mewn ychydig dros ddwy ran o dair o’r achosion. Fodd bynnag, dim ond 56 y cant o’r rhain a gofnodwyd ar gronfeydd data gofal cymdeithasol plant, sy’n dangos bwlch sylweddol yn y dilyniant.

Cyfnod Prawf

Er bod y Gwasanaeth Prawf yn bartner statudol yn y GCI, nid yw’n chwarae rhan uniongyrchol mewn OoCDs, gan nad yw plant sy’n derbyn yr ymyriadau hyn yn symud i oruchwyliaeth y gwasanaeth prawf. Fodd bynnag, efallai y bydd rhai oedolion ifanc a gafodd OoCDs yn dod dan oruchwyliaeth y gwasanaeth prawf yn ddiweddarach fel oedolion, ac oherwydd nad yw’r rhan fwyaf o OoCDs yn cael eu cofnodi ar Gyfrifiadur Cenedlaethol yr Heddlu, efallai nad oes gan swyddogion prawf wybodaeth gefndir hanfodol ar gyfer eu hasesiadau (Arolygiaeth Prawf EF, 2024).

Fe wnaethom nodi sawl achos lle’r oedd gan blant aelodau o’r teulu yr oedd y Gwasanaeth Prawf yn gwybod amdanynt, gan gynnwys unigolion sydd dan oruchwyliaeth ar hyn o bryd neu sydd ar fin cael eu rhyddhau o’r carchar. Yn rhai o’r achosion hyn, roedd pryderon diogelu yn amlwg, ond eto nid oedd archwiliadau priodol wedi cael eu cynnal – er gwaethaf y risgiau posibl i blant drwy eu rhwydweithiau a’u cysylltiadau teuluol. Nid oedd ymarferwyr yn siŵr a oedd gwiriadau o’r fath yn berthnasol i’w cylch gwaith.

Gweithgareddau cadarnhaol a chysylltiadau â’r trydydd sector

Mae wedi’i hen sefydlu bod helpu plant i symud oddi wrth ‘hunaniaeth droseddol’ yn golygu mynediad at weithgareddau, gwasanaethau a chymorth sy’n meithrin eu diddordebau ac yn datblygu eu cryfderau a ffactorau amddiffynnol. Yn anffodus, nid oedd llawer o blant yn manteisio ar y gweithgareddau cadarnhaol a oedd ar gael. Mewn bron i hanner yr achosion yn ein sampl, lle’r oedd diffyg gweithgareddau cadarnhaol yn gysylltiedig â throseddu a phryderon eraill, ni wnaethpwyd unrhyw gynnydd.

Nodwyd yr enghreifftiau isod o arferion da:     

Enghreifftiau o ymarfer da

Yn Tameside, roedd cyllid Turnaround yn cefnogi dau weithiwr ymgysylltu’r GCI a oedd yn cysylltu plant â phrosiectau cymunedol a gwasanaethau ieuenctid. Roedd hyn yn gwella’r broses o symud o’r GCI, yn cryfhau’r cysylltiadau â phartneriaid yn y trydydd sector, ac yn ehangu mynediad at weithgareddau cadarnhaol sydd o fudd i bron pob plentyn yn ein sampl. Dywedodd gwasanaethau ieuenctid hefyd eu bod yn cydweithio’n well â’r GCI dros 12 mis. Yn Abertawe, roedd gweithwyr cymorth wedi datblygu gweithgareddau cerddoriaeth a beicio mynydd dan arweiniad ymarferwyr medrus a oedd yn ymgysylltu â phlant yn effeithiol. Roedd y sesiynau hyn yn cynnig cyfleoedd i feithrin ymddiriedaeth a chynnig modelau rôl gwrywaidd cadarnhaol. Daeth nifer dda i’r prosiectau ac fe’u defnyddiwyd yn effeithiol. Yn Walsall, roedd y GCI wedi comisiynu gwasanaethau wedi’u teilwra i anghenion penodol y plant roedd yn eu cefnogi. Roedd yn ystyried ffactorau fel rhywedd (gyda grŵp ‘Girls Glow’), ethnigrwydd, a phrofiadau bywyd. Un o’r enghreifftiau amlwg o’r cynnig yn Walsall oedd rhaglen crefftau ymladd a gomisiynwyd yn benodol ar gyfer plant y GCI. Roedd y rhaglen hon yn cynnig cymorth wedi’i dargedu, cyfleoedd i bontio i wasanaethau ehangach ar ôl ymyrryd, a chyfleoedd i ddod yn fentoriaid cymheiriaid.

5.2. Gwasanaethau i gefnogi dioddefwyr (Back to top)

Roedd yr holl wasanaethau a arolygwyd yn cynnig cymorth i ddioddefwyr, naill ai drwy staff a gyflogir yn uniongyrchol sy’n ymroddedig i waith gyda dioddefwyr, neu drwy wasanaethau a gomisiynir. Ar y cyfan, roedd swyddogion yr heddlu’n llwyddiannus o ran cael caniatâd cychwynnol i’r GCI gysylltu â dioddefwyr i gasglu eu barn ac i archwilio opsiynau cyfiawnder adferol.

Roedd arferion yn amrywio ar draws gwasanaethau: roedd rhai’n ymgysylltu â dioddefwyr fel mater o drefn ac yn ystyried eu barn yn y broses o wneud penderfyniadau, ac mewn gwasanaethau eraill, nid oedd hyn yn digwydd yn aml.

Yn yr achosion a adolygwyd gennym ar gyfer ansawdd gwneud penderfyniadau a gwaith achos, roedd 123 o ddioddefwyr, 53 ohonynt yn blant. O’r rhain, roedd 93 wedi cytuno ar adeg y drosedd i’r GCI gysylltu â nhw. Cyn gwneud penderfyniadau ynghylch datrysiad, cysylltwyd â 61 o’r dioddefwyr hynny i gael eu barn, a defnyddiwyd y rhain i lywio penderfyniadau mewn 50 o achosion.

Roedd dulliau adferol ar draws gwasanaethau fel arfer yn cynnwys llythyrau ymddiheuro, cyfryngu gwennol, a chyfarfodydd wyneb yn wyneb. Roedd cyfiawnder adferol wedi cael ei ystyried yn briodol mewn ychydig llai na hanner yr achosion perthnasol. Roedd rhai ardaloedd yn sefyll allan am eu nifer uchel o gyfarfodydd adferol rhwng plant a dioddefwyr, gan gynnig enghreifftiau pwerus o effaith.

Fodd bynnag, nid oedd llawer o ddioddefwyr yn cymryd rhan ystyrlon, ac nid oedd rhwystrau rhag cymryd rhan yn cael eu nodi na’u datrys fel mater o drefn.Ychydig iawn o ddadansoddi a welsom o bwy oedd yn ymgysylltu, ar ba gam a pha mor fodlon oeddent, gan ei gwneud yn anodd sicrhau cydymffurfiad â’r Cod Dioddefwyr.

Hyd yn oed os bydd dioddefwr yn dewis peidio ag ymgysylltu â’r GCI, rhaid ystyried ei ddiogelwch o hyd, gyda chynlluniau clir a chamau gweithredu addas ar waith. Mewn un achos lle na roddwyd unrhyw ystyriaeth i’r dioddefwr, dywedodd y gweithiwr wrthym nad oedd y dioddefwyr “yn ddim byd i’w wneud â nhw”, gan mai tîm arall oedd yn gyfrifol am hynny.

Er bod nifer sylweddol o’r dioddefwyr yn ein sampl yn blant, nid oeddent yn cael eu hystyried fel grŵp ar wahân gyda gwendidau penodol fel mater o drefn. Roedd rhai yn ddioddefwyr mynych ac efallai eu bod yn llai tebygol o ymgysylltu â gwasanaethau oherwydd dylanwadau gan gyfoedion a ffactorau unigryw eraill, y dylid eu hystyried.

Rhoddwyd ystyriaeth dda i anghenion dioddefwyr yn Wigan, fel y dangosir isod:

Enghraifft o ymarfer da

Ym mhob achos a adolygwyd, ceisiwyd cysylltu â dioddefwyr, ac os oeddent yn llwyddiannus, ymgorfforwyd eu barn yn llawn mewn penderfyniadau ynghylch datrysiadau. Lle nad oedd caniatâd cychwynnol ar gael, aeth swyddog heddlu’r GCI ati i’w gael. Darparodd y Grŵp Dioddefwyr Plant gefnogaeth ychwanegol werthfawr, gydag ymdrechion eiriolaeth yn arwain at ganlyniadau cadarnhaol.  Cyflwynodd staff y GCI, gan gynnwys rheolwyr penodol a thri gweithiwr cymorth arbenigol i ddioddefwyr, sesiynau grŵp gan gynnwys y ‘Grŵp Heb Enw’ dan arweiniad cyfoedion, a oedd yn cefnogi plant yr oedd ymosodiad treisgar yn effeithio arnynt.

5.3. Casgliadau a goblygiadau (Back to top)

Er bod cymorth o dan OoCDs yn tueddu i fod yn fyrrach na’r gorchmynion statudol y gallai’r plant hyn fod wedi’u cael o’r blaen, nid oedd cymhlethdod eu hanghenion, eu hamgylchiadau ac, mewn rhai achosion, y risgiau roedd eu hymddygiad yn ei achosi i eraill, wedi newid. Ac ystyried pa mor fyr yw OoCDs, roedd mynediad cyflym at wasanaethau a chymorth parhaus yn hanfodol.

Er mwyn i ddargyfeirio fod yn effeithiol, rhaid i asiantaethau partner rannu gweledigaeth strategol a bod yn barod i ymateb yn gyflym yn ymarferol. Er bod penderfyniadau cynnar yn cael eu gwneud ar y cyd, nid oedd ymyriadau bob amser yn cael eu cynllunio, eu darparu, eu hadolygu na’u cynnal ar y cyd.

Roedd integreiddio â gwasanaethau fel gofal cymdeithasol plant yn hanfodol, oherwydd heb ymyrraeth gynnar wedi’i chydlynu, roedd plant ar gyrion y system cyfiawnder ieuenctid mewn perygl o waethygu. Roedd angen llwybrau gwell a llyfnach ar gyfer cymorth addysgol a gwasanaethau iechyd a lles emosiynol. Nodwyd bod gan lawer o blant anghenion hirsefydlog yn y meysydd hyn, ond roedd cymorth yn aml yn cyrraedd yn rhy hwyr neu’n dod i ben yn gynamserol, gan adael plant heb gymorth parhaus. Roedd cefnogaeth barhaus ar ôl i OoCDs ddod i ben yn hanfodol i atal aildroseddu a hyrwyddo canlyniadau cadarnhaol hirdymor, ac eto roedd hyn yn dal yn anghyson.

Rhaid gwella gwasanaethau i ddioddefwyr er mwyn sicrhau prosesau ymgysylltu effeithiol, cynnal y Cod Dioddefwyr, a rhoi llais uwch i ddioddefwyr, yn enwedig lleisiau plant sy’n ddioddefwyr, y mae’n rhaid ystyried eu hoedran a’u haeddfedrwydd yn ofalus.

6. Ansawdd gwaith achos cyfiawnder ieuenctid (Back to top)

6.1. Asesu (Back to top)

Cefnogi ymatal ac atal troseddu pellach

Bu’r arolygwyr yn archwilio p’un ai a roddwyd digon o sylw i ffactorau sy’n cyfrannu at droseddu’r plentyn, a’r rhai a allai atal aildroseddu. Roeddem hefyd wedi ystyried a oedd ffactorau amddiffynnol, fel perthnasoedd cefnogol a diddordebau personol, wedi cael eu nodi.

Gwelsom ffocws cyson ar ddeall amgylchiadau personol, amgylchedd teuluol a chyd-destun cymdeithasol pob plentyn. Gofynnwyd am farn plant a’u rhieni neu ofalwyr fel arfer, ac roedd hunanasesiadau strwythuredig wedi’u cwblhau mewn dwy ran o dair o’r achosion.

Mewn traean o’r achosion, roedd gwybodaeth am droseddu blaenorol neu ymddygiad gwrthgymdeithasol ar goll, gan gyfyngu ar y gallu i asesu risgiau aildroseddu neu nodi patrymau sy’n dod i’r amlwg. Roedd yr asesiadau’n aml yn canolbwyntio ar y drosedd bresennol, gan arwain at olwg gul ar risgiau yn y dyfodol ac ymyriadau angenrheidiol.

Nodwyd cryfderau a ffactorau amddiffynnol fel mater o drefn, a chynhaliwyd ymweliadau cartref, ym mhob achos bron, gan gynnig cipolwg gwerthfawr ar fywyd bob dydd. Fodd bynnag, roedd bylchau o hyd mewn data addysg, ac nid oedd ffactorau amrywiaeth yn cael eu hystyried yn llawn mewn traean o’r achosion. Roedd agweddau pwysig fel arddulliau dysgu, anghenion cyfathrebu, rhywedd ac ethnigrwydd yn aml yn cael eu colli, gan adael rhwystrau strwythurol heb eu datrys.

Roedd y ffactorau sy’n dylanwadu ar ymatal yn gymhleth, gyda pherthnasoedd teuluol a chyfoedion yn fwyaf amlwg, ac yna llesiant emosiynol. Roedd pryderon eraill yn cynnwys addysg, cyflogaeth, camddefnyddio sylweddau, ffordd o fyw a niwroamrywiaeth.

Asesu ymatal oedd y maes gwaith achos cryfaf, gan gyrraedd safonau mewn tri chwarter o’r achosion – ac ym mhob achos mewn rhai gwasanaethau. Dangoswyd hyn yn yr enghraifft ganlynol o arfer da yn Solihull:

Enghraifft o ymarfer da

Roedd yr asesiad yn seiliedig ar gasglu gwybodaeth yn drylwyr o amrywiaeth o ffynonellau, gan gynnwys mewnbwn gwerthfawr gan ysgol y plentyn, a oedd yn rhoi cipolwg ar ei ymddygiad a’i gyflwyniad yn y lleoliad hwnnw. Roedd y rheolwr achos yn ymgysylltu’n effeithiol â’r ddau riant, er eu bod yn byw ar wahân, a oedd yn cryfhau’r asesiad ymhellach. Roedd cynnwys holiaduron hunanasesu hefyd yn ychwanegu dyfnder at y dadansoddiad. Roedd yr asesiad yn ystyried yn ofalus yr holl ffactorau perthnasol sy’n gysylltiedig ag ymddygiad troseddol y plentyn, gan ystyried ffactorau risg a dylanwadau amddiffynnol. Roedd y rhain yn cynnwys pwysau gan gyfoedion ac ymdeimlad cryf o deyrngarwch i ffrindiau, a nodwyd fel ysgogwyr posibl troseddu. Roedd cydnabyddiaeth gytbwys a sensitif hefyd o anghenion sylfaenol sy’n ymwneud â niwroamrywiaeth, a nodwyd i’w harchwilio ymhellach.

Asesu diogelwch a lles y plentyn

Ar y cyfan, roedd y plant yn agored iawn i niwed. Canfu’r arolygwyr mai dim ond pedwar y gellid yn rhesymol eu hystyried yn rhai risg isel, sy’n sylweddol is na’r 22 o blant a aseswyd felly gan wasanaethau.

Yn gyffredinol, dim ond mewn 56 y cant o’r achosion yr oedd anghenion diogelwch a lles plant yn cael eu deall yn llawn. Er bod gwybodaeth yn aml yn cael ei chasglu i asesu diogelwch a lles plant, roedd ei harwyddocâd, yn enwedig i droseddu, yn aml yn cael ei cholli neu ei defnyddio’n anghyson.

Roedd nifer sylweddol o blant wedi profi trawma a phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, gan gynnwys bod yn dyst i drais domestig, esgeulustod, camdriniaeth ac, mewn llawer o achosion, gwahaniaethu a bwlio. Ar ben hynny, roeddent bellach mewn cysylltiad â’r heddlu, gan godi pryderon am eu diogelwch uniongyrchol a’u rhagolygon hirdymor. Nid oedd y profiadau hyn a’u heffaith ar ddatblygiad plant bob amser wedi cael digon o sylw.

Roedd pryderon ynghylch camfanteisio i’w gweld mewn 42 o 96 achos ond cawsant eu cydnabod a’u trin yn briodol mewn llai na hanner, gan adael rhai plant mewn perygl parhaus.

Roedd yr enghraifft ganlynol yn dangos diffyg chwilfrydedd am brofiad bywyd y plentyn:

Enghraifft o ymarfer gwael

Roedd gan Kieran ganabis. Nid oedd y GCI yn ymwybodol o’i ddatrysiad blaenorol y tu allan i’r llys nac o’i gyfeiriad blaenorol at wasanaeth camddefnyddio sylweddau. Roedd yn byw gyda’i dad, a oedd â phroblemau iechyd meddwl a chorfforol difrifol, ac roedd wedi wynebu trallod sylweddol, gan gynnwys camddefnyddio sylweddau teuluol, profedigaeth ac ansefydlogrwydd o ran tai. Roedd wedi bod ar gynllun plentyn mewn angen o’r blaen ac wedi cadw mewn cysylltiad â pherthnasau yr oedd camddefnyddio sylweddau yn dal i effeithio arnynt. Er gwaethaf hyn, ni chodwyd unrhyw bryderon am ei les. Roedd ei ddefnydd o ganabis yn cael ei drin ar ei ben ei hun, heb archwilio’r achosion sylfaenol. Roedd yr ymyriad yn canolbwyntio’n benodol ar addysg canabis, gyda’i wendidau’n cael eu diystyru fel rhai ‘hanesyddol’, gan ddangos dealltwriaeth gyfyngedig o’u heffaith barhaus. Anwybyddwyd ei hunaniaeth fel dyn o dras gymysg, gyda’r rheolwr achos yn datgan ei fod yn “edrych yn wyn”, ac yn methu ystyried hil, treftadaeth na hunaniaeth ddiwylliannol.

Pan oedd y gwaith hwn yn cael ei wneud yn dda, roedd ymarferwyr wedi nodi arwyddion y gallai plentyn fod wedi bod mewn perygl o gael ei gam-drin neu ei niweidio, wedi ymgysylltu â’r plentyn i ddeall ei safbwynt, ac wedi ystyried ei wendidau a’i brofiadau yn y gorffennol. Roeddent hefyd wedi casglu gwybodaeth gan asiantaethau perthnasol i greu darlun cyflawn a phenderfynu ar y dull gorau o gadw’r plentyn yn ddiogel.

Asesu sut mae cadw pobl eraill yn ddiogel

Yn gyffredinol, roedd ychydig dros draean o’r asesiadau’n rhoi digon o sylw i ymddygiad a allai fod yn niweidiol i eraill. Yn rhy aml, nid oedd digon yn cael ei wneud i ddeall yn llawn nac egluro’n glir y risgiau y gallai’r plentyn eu hachosi i eraill. Cafodd risg ei diystyru mewn 26 o achosion ac ni chafodd ei hasesu o gwbl mewn chwech o’r 96 o blant a oedd â phryderon ynghylch diogelwch a lles.

Nid oedd gwasanaethau bob amser yn ymwybodol o gyswllt blaenorol â’r heddlu, a phan oeddent, nid oedd yn cael ei adlewyrchu’n gyson. Hyd yn oed mewn gwasanaethau gyda swyddogion yr heddlu wedi’u cyd-leoli, nid oedd gan yr heddlu wybodaeth berthnasol weithiau, gan danseilio dealltwriaeth lawn o ffactorau a allai beri risg i eraill.

Dim ond mewn hanner yr achosion yr oedd dioddefwyr a oedd wedi cytuno i gysylltu yn cymryd rhan ystyrlon. Yn y gweddill, roedd y cyswllt naill ai heb ei wneud, wedi’i ohirio, neu nid oedd mewnbwn y dioddefwr wedi’i ystyried yn llawn. Yn gysylltiedig â hyn, dim ond mewn 29 o 50 achos perthnasol yr ystyriwyd cyfiawnder adferol.

Pan oedd datganiad dioddefwr ar gael, daeth yn aml yn brif ffocws yr asesiad, yn hytrach nag un elfen o fewn gwerthusiad ehangach o ffactorau risg. Ar y llaw arall, yn absenoldeb datganiad, roedd rhagdybiaeth weithiau nad oedd angen cymryd unrhyw gamau pellach i ddiogelu eraill.

Pan oedd y gwaith hwn yn cael ei wneud yn dda, roedd yr ymarferwyr wedi ystyried gweithredoedd, sbardunau ac unrhyw hanes o niwed y plentyn yn llawn. Ystyriwyd dioddefwyr gwirioneddol a dioddefwyr posibl. Roedd hyn wedyn yn sail i benderfyniadau am y ffordd orau ymlaen, mewn cydweithrediad â gweithwyr proffesiynol a rhwydweithiau cymorth.

Yn gyffredinol, fodd bynnag, prin oedd y ddealltwriaeth o sut i reoli a lleddfu pryderon a’r hyn oedd ei angen i sicrhau diogelwch. Yn benodol, roedd asesiadau risg yn fwy effeithiol i blant a nodwyd fel risg isel o niwed i eraill ond daethant yn llai dibynadwy wrth i lefel y risg gynyddu.

Dangosodd yr enghraifft achos ganlynol ddiffyg chwilfrydedd proffesiynol ynghylch y risg o niwed i eraill:

Enghraifft o ymarfer gwael

Daeth yr asesiad i’r casgliad nad oedd unrhyw ymddygiadau blaenorol a oedd yn peri pryder. Fodd bynnag, roedd y plentyn wedi cael ei enwi fel un a amheuir mewn saith digwyddiad blaenorol – nid oedd rheolwr yr achos yn gwybod am bump ohonynt gan nad oedd yr heddlu wedi rhannu’r wybodaeth. Targedwyd un dioddefwr, plentyn hefyd, mewn dwy drosedd ar wahân, ond ni ystyriwyd effaith a risg bellach o ran erlid. Ar ben hynny, dangosodd deallusrwydd fod y plentyn wedi cael ei weld yn rhedeg gyda machete, ond ni ymchwiliwyd i hyn ychwaith, naill ai oherwydd nad oedd yn hysbys ar y pryd neu oherwydd ei fod yn cael ei ystyried yn amherthnasol.

6.2. Cynllunio (Back to top)

Deall ac atal troseddu pellach

Roedd cynllunio i fynd i’r afael â’r materion sy’n gysylltiedig â gweithgareddau troseddu plentyn yn effeithiol mewn hanner yr achosion a arolygwyd gennym. Yn aml, nid oedd y gwaith cynllunio’n adlewyrchu’r materion sylfaenol a nodwyd yn ystod yr asesiad nac yn nodi sut y byddai’r rhain yn cael sylw. Yn hytrach, roedd cynllunio’n aml yn canolbwyntio ar yr hyn y gellid ei gyflawni o fewn yr amserlen a oedd ar gael, a oedd weithiau’n arwain at ddull gweithredu a oedd yn seiliedig ar brosesau.

Yn gyffredinol, nid oedd cynlluniau’n cael eu llunio ar y cyd â phlant, er eu bod yn cael eu cynnwys yn y broses asesu ac roedd pwyslais cryf ar gofnodi ‘llais y plentyn’ ar draws yr holl wasanaethau. Yn yr un modd, nid oedd rhieni a gofalwyr yn ymwneud â chynllunio fel mater o drefn, er gwaethaf eu rôl hanfodol o ran cefnogi ymgysylltiad y plentyn, yn enwedig o ystyried oedran ifanc llawer o’r plant.

Nid oedd y gwaith cynllunio fel mater o drefn yn nodi sut y byddai rhwystrau posibl rhag ymgysylltu yn cael sylw, er gwaethaf pwysigrwydd ystyried y rhain o’r dechrau i gefnogi cyfranogiad yn yr ymyriad. Lle nodwyd anghenion dysgu neu niwroamrywiaeth yn ystod yr asesiad, roedd y gwaith cynllunio’n aml yn canolbwyntio’n llwyr ar drefnu asesiadau pellach, heb ystyried yn ddigonol sut i addasu’r ymyriad.

Er bod asesiadau’n aml yn nodi cryfderau a ffactorau amddiffynnol, nid oedd y rhain yn cael eu hadlewyrchu’n gyson yn y gwaith cynllunio. O ganlyniad, gellid colli cyfleoedd i gefnogi newid ac integreiddio cymunedol, yn enwedig i blant sydd angen cymorth y tu hwnt i ddatrysiadau byr.

Mewn achosion lle’r oedd nifer o weithwyr proffesiynol yn gysylltiedig, byddem yn disgwyl gweld cynllunio ar y cyd â gwasanaethau fel addysg a gofal cymdeithasol. Po fwyaf o weithwyr proffesiynol a gymerodd ran, y mwyaf o angen am eglurder i osgoi drysu neu lethu’r plentyn, ac i atal dyblygu ymdrechion. Er i ni weld rhai enghreifftiau cryf o waith cydgysylltiedig ar draws asiantaethau, nid oedd hyn yn gyson.

Cynllunio i gefnogi lles y plentyn

Er bod dealltwriaeth eang ar draws gwasanaethau o ba mor agored i niwed yw’r plant, yn aml nid oedd y gwaith cynllunio’n mynd i’r afael â phryderon penodol nac yn amlinellu sut y byddai’r rhain yn cael eu rheoli’n effeithiol. Dim ond mewn hanner yr achosion yr oedd ansawdd y cynllunio i gefnogi diogelwch a lles plant yn ddigonol. Roedd y cynlluniau’n aml yn brin o fanylion ac nid oeddent yn mynd i’r afael yn llawn â’r materion cymhleth a nodwyd mewn asesiadau, yn enwedig yr achosion sylfaenol y tu ôl i ymddygiad y plentyn.

Er mwyn cefnogi diogelwch a lles plant, rhaid i asiantaethau ddeall eu rolau’n glir a chydweithio i sicrhau bod y plentyn yn teimlo’n ddiogel ac yn cael ei gefnogi. Gwelwyd prosesau cynllunio ar y cyd effeithiol mewn 57 y cant o achosion.

Mae’r enghraifft hon yn dangos sut methodd prosesau cynllunio a chydlynu gwael â blaenoriaethu diogelwch a lles plentyn agored iawn i niwed:

Enghraifft o ymarfer gwael

Roedd y plentyn wedi cael ei dreisio. Er y cafwyd trafodaeth strategol, methodd y cynllun a ddeilliodd o hynny â chydnabod y plentyn fel dioddefwr nac amlinellu’r gefnogaeth yr oedd ei hangen. Ni chynhaliwyd adolygiad dilynol i sicrhau diogelwch parhaus y plentyn. Yn dilyn y cyfarfod strategaeth cychwynnol, roedd y cydlynu rhwng gwasanaethau’n gyfyngedig, gan adael bylchau sylweddol mewn mesurau diogelu. Nid oedd yr amodau mechnïaeth a osodwyd ar y cyflawnwr honedig wedi’u cofnodi yn systemau’r GCI. Ar ben hynny, nid oedd llawer o dystiolaeth bod effaith seicolegol ac emosiynol y trais rhywiol ar hunaniaeth, iechyd meddwl a lles emosiynol y plentyn wedi cael ei hystyried yn ddigonol. Collwyd cyfle allweddol i gynnwys CAMHS yn y gwaith o gynllunio ymyriadau, er bod eu cefnogaeth yn hanfodol i’r achos. Nid oedd ymarferydd y GCI wedi sefydlu dulliau cyfathrebu uniongyrchol â’r cynghorydd annibynnol ar drais rhywiol (ISVA), i rannu gwybodaeth berthnasol nac i asesu diogelwch y plentyn. Ar ben hynny, nid oedd ymarferydd y GCI yn deall y cynllun cymorth cynnar na’r cymorth a ddarparwyd i’r teulu ac nid oeddent wedi’u cofnodi yn systemau’r GCI.

Pan oedd y gwaith hwn yn cael ei wneud yn dda, roedd yr ymarferwyr wedi gwneud cynlluniau clir i gadw’r plentyn yn ddiogel. Roeddent wedi nodi unrhyw risgiau ac wedi cytuno ar gamau penodol i’w lleihau. Buont yn gweithio’n agos gyda gweithwyr proffesiynol eraill i sicrhau bod pawb yn deall eu rôl a’r amserlenni dan sylw. Roedd y cynllun yn cael ei archwilio’n rheolaidd i wneud yn siŵr ei fod yn dal i weithio, ac roedd y plentyn a’i riant neu ofalwr yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf.

Cynllunio sut i gadw pobl eraill yn ddiogel

Gall helpu plentyn i gefnu ar droseddu hefyd helpu i gadw pobl a chymunedau eraill yn fwy diogel. Gall canolbwyntio ar eu cryfderau a’u systemau cefnogi newid yn araf sut mae plant yn gweld eu hunain a’u helpu i ddeall beth sydd ei angen i sicrhau diogelwch.

Po fwyaf y risg, y pwysicaf oedd cael y cynllun iawn ar waith – a gwneud yn siŵr bod y plentyn yn ei ddeall, yn gwybod beth roedd yn ceisio ei gyflawni, ac yn cael ei gefnogi i weld ei fanteision.

Gwelsom mai dim ond mewn 33 o’r 90 achos perthnasol yr oedd cynllunio i gadw pobl eraill yn ddiogel yn effeithiol. Lle’r oedd pryderon ynghylch risg yn fwy, roedd y bylchau mewn cynllunio yn fwy amlwg ac roedd hyn yn gyson i raddau helaeth ar draws gwasanaethau.

O’i wneud yn dda, bu ymarferwyr yn gweithio gyda gweithwyr proffesiynol a rhwydweithiau cymorth i bennu camau gweithredu clir, adolygu cynnydd yn rheolaidd, ac addasu cynlluniau fel eu bod yn parhau’n effeithiol. Roedd cynllunio cadarn hefyd yn sicrhau bod y plentyn a’i riant neu ofalwr yn deall y cynllun a’i bwrpas.

Mewn achosion a oedd yn ddiffygiol, roedd y gwaith cynllunio’n aml yn methu ystyried anghenion a dymuniadau dioddefwyr, yn colli cyfleoedd i archwilio dulliau cyfiawnder adferol, ac nid oedd digon o ffocws ar ymyriadau i fynd i’r afael ag ymddygiad niweidiol. Prin oedd y gwaith hefyd i helpu plant i ddeall y ffactorau sylfaenol sy’n gyrru eu gweithredoedd, er enghraifft, ymddygiad treisgar, a oedd yn nodwedd gyffredin yn yr achosion hyn.

Roedd asiantaethau eraill yn ymwneud â chynllunio i amddiffyn eraill mewn dim ond 22 o’r 56 achos lle’r oedd hyn yn ofynnol. Roedd hyn yn aml oherwydd prosesau cydlynu gwael neu rwystrau i gydweithio rhyngasiantaethol nad oeddent yn cael eu huwchgyfeirio’n briodol. Mewn achosion risg uwch, roedd cynlluniau’n llai tebygol o gael eu hadolygu a’u haddasu i oresgyn yr heriau sy’n llesteirio cynnydd.

6.3. Darparu (Back to top)

Darparu ymyriadau i atal rhagor o droseddu

Roedd y rhan fwyaf o’r achosion a arolygwyd yn cynnwys plant a oedd wedi cael datrysiadau gydag ymyriadau gwirfoddol. Roedd hyn yn gofyn am ddull sensitif a medrus, yn enwedig wrth fynd i’r afael â materion sy’n ymwneud â throseddu, ymddygiad sy’n peri pryder, a diogelu. Pan oedd y broses yn teimlo’n llethol, roedd perygl y gallai plant dorri cysylltiad. Felly, roedd meithrin ymddiriedaeth yn hanfodol, ac roedd yn aml yn cymryd amser i sefydlu dull effeithiol sy’n canolbwyntio ar y plentyn. Mewn rhai achosion, roedd llawer o’r cyfnod ymyrryd yn canolbwyntio ar feithrin perthynas, yn enwedig lle’r oedd plant yn poeni am ymgysylltu â gweithwyr proffesiynol.

Dangosodd y staff ofal ac ymrwymiad gwirioneddol i’r plant yr oeddent yn eu cefnogi. Roeddent yn meithrin perthynas gref a llawn ymddiriedaeth gyda’r plant a’u teuluoedd, ac roedd rhieni a gofalwyr yn gwerthfawrogi hyn.

Roedd disgwyl i staff y GCI feithrin perthnasoedd, defnyddio arferion sy’n ystyriol o drawma, ymgysylltu â theuluoedd, diwallu anghenion plant, a mynd i’r afael ag ymddygiad troseddol o fewn cyfnod byr, a allai fod yn heriol. Gwelsom fod hyn wedi’i gyflawni mewn dwy ran o dair o’r achosion, a bod y gwaith a wnaethpwyd i fynd i’r afael â throseddau’r plentyn o safon ddigonol.

Roedd llawer o’r achosion yn gymhleth, ac roedd ansawdd yr ymyriadau’n aml yn dibynnu ar ba mor dda yr oedd gwasanaethau’n gweithio gyda’i gilydd. Mewn llawer o achosion, nid oedd yr asiantaethau a ddylai fod wedi bod yn rhan o’r broses, ac roedd hyn wedi effeithio ar ddarparu ymyriadau a chynllunio ar gyfer gadael. O’r 84 achos ag anghenion parhaus, dim ond 32 oedd â chynlluniau ymadael ystyrlon, gan godi pryderon ynghylch pa mor dda roedd cynnydd ac ymataliad hirdymor plant yn cael eu cefnogi.

Fe wnaethom hefyd nodi tuedd i ganolbwyntio’n gyfyngedig ar y drosedd benodol a arweiniodd at y datrysiad, yn hytrach na mabwysiadu dull ehangach a oedd yn ystyried anghenion amrywiol y plentyn yn llawn a’r hyn oedd ei angen i’w gadw ef ac eraill yn ddiogel.

Nid oedd plant bob amser yn cael eu gweld yn ddigon aml i wneud cynnydd. Er nad oedd angen ymyriad dwys ar bawb, roedd llawer yn gwneud hynny – ond nid oedd dull clir, seiliedig ar angen, o bennu pa mor aml y cynhaliwyd apwyntiadau. Mewn o leiaf un gwasanaeth, roedd pob plentyn yn cael ei weld bob pythefnos beth bynnag fo’i angen a’i bryder. Yn gyffredinol, aeth 40 y cant o blant i lai na phum apwyntiad, ac aeth 34 y cant i hyd at 10, gan gynnwys sesiynau gyda staff y GCI ac asiantaethau partner.

Lle nodwyd rhwystrau o ran ymgysylltu, fel niwroamrywiaeth neu anawsterau dysgu, nid oedd yn glir yn aml sut roedd ymyriadau wedi cael eu haddasu mewn ymateb. Roedd hyn yn codi pryderon ynghylch a oedd plant ag anghenion ychwanegol yn cael digon o gefnogaeth i gymryd rhan yn eu hymyriadau.

Adolygwyd cynnydd mewn ychydig dros ddwy ran o dair o’r achosion, ond pan oedd adolygiadau’n dangos bod angen addasu’r cynllun ymyrryd, gwnaethpwyd newidiadau mewn llai na hanner yr achosion hynny. Mewn rhai achosion, roedd plant yn dal i gael eu gweld am sawl mis ar ôl i’w hymyriad ddod i ben, ond nid oedd nodau’r gwaith parhaus hwn bob amser yn cael eu diffinio na’u rhannu’n glir â’r plentyn a’i riant neu ofalwr.

Fodd bynnag, lle’r oedd gwaith yn cael ei gyflawni’n effeithiol, gallem weld y gwahaniaeth ystyrlon y gallai ei wneud i’r plentyn, fel y gwelir yn yr enghraifft ganlynol o Tameside:

Enghraifft o ymarfer da

Gwnaeth Joshua gynnydd cyson yn ystod ei gyfnod gyda’r gwasanaeth, gyda chefnogaeth perthynas ymarferol adeiladol rhyngddo ef, ei nain a’r ymarferydd. Roedd y berthynas hon yn rhoi sylfaen gref i Joshua ddechrau cymryd rhan mewn sgyrsiau am ei ddicter a’r emosiynau sylfaenol oedd yn cyfrannu at ei ymddygiad troseddol. Gyda chymorth yr ymarferydd, cafodd Joshua asesiad seicoleg addysgol, gan arwain at EHCP a lleoliad ysgol arbenigol a oedd yn darparu sefydlogrwydd yr oedd mawr ei angen. Ar ôl iddo ddechrau yn yr ysgol, ymwelodd ei weithiwr â Joshua yno, gan ei helpu i setlo a theimlo ei fod yn cael cefnogaeth. Tua diwedd ei orchymyn, ymunodd Joshua â phrosiect pêl-droed lleol, rhywbeth yr oedd wedi dangos diddordeb ynddo ers peth amser, oedd yn cynnig gweithgaredd cadarnhaol a oedd yn llwyddo i gynnal ei ymgysylltiad.

Darparu gwasanaethau i gefnogi lles y plentyn

Yn gyffredinol, roedd yr ymyriadau a oedd yn ceisio mynd i’r afael â diogelwch a lles y plentyn yn ddigonol mewn 56 o’r 92 achos perthnasol, er bod amrywiaeth ar draws gwasanaethau.

Mewn ychydig dros ddwy ran o dair o’r achosion, roedd gwasanaethau’n cydweithio’n effeithiol i fynd i’r afael â materion sy’n effeithio ar ddiogelwch a lles y plentyn.

Roedd y berthynas a ffurfiodd gweithwyr y GCI gyda’r plant roeddent yn gweithio gyda nhw yn golygu bod gan y plant rywun i siarad ag ef a gallent drafod eu pryderon. Lle’r oedd pryderon yn fwy difrifol, roedd angen cymorth mwy arbenigol. Roedd plant yn cael cynnig gwasanaethau fel CAMHS a chymorth camddefnyddio sylweddau, ond roedd llawer yn gwrthod, ac ni chafodd hyn ei ailystyried i annog rhagor o ymgysylltu. Gallai cael gafael ar gymorth o’r fath fod yn frawychus i blentyn. Fodd bynnag, pan nodwyd pryderon, dylid bod wedi ymdrechu’n barhaus i annog y plentyn i ymgysylltu, hyd yn oed os oedd hynny’n cymryd amser.

Dim ond mewn 20 o’r 50 achos lle’r oedd angen hynny y cafodd y gwaith o ddarparu ymyriadau ei adolygu a’i ddiwygio. Roedd hyn yn golygu bod cyfleoedd wedi’u colli i asesu a oedd y cynllun i fynd i’r afael â diogelwch a lles yn effeithiol, a oedd y plentyn yn ymgysylltu neu a oedd angen unrhyw newidiadau.

Mae’r enghraifft ganlynol o achos yn dangos sut y gallai diffyg cyd-ddealltwriaeth o gyfrifoldebau diogelu fod wedi cyfrannu at adael plentyn agored i niwed mewn perygl:

Enghraifft o ymarfer gwael

Cafodd Lyla ddatrysiad cymunedol am ymosod ar ddisgybl ysgol arall. Roedd yn ymddangos bod yr ymosodiad yn deillio o deyrngarwch anaddas i ffrind, a ddechreuodd fwlio Lyla wedi hynny. Fel rhan o’r ymyriad, cymerodd Lyla ran mewn pedair sesiwn a oedd yn canolbwyntio ar berthnasoedd â chyfoedion, effaith cyfryngau cymdeithasol, a phwysigrwydd cymryd rhan mewn gweithgareddau cadarnhaol. Yn ystod y cyfnod hwn, rhyddhawyd aelod agos o’r teulu o’r carchar ar ôl bwrw dedfryd am ymosodiad rhywiol difrifol yn erbyn plentyn. Dychwelodd yr unigolyn hwn i fyw yng nghartref y teulu, lle’r oedd Lyla’n byw gyda’i brodyr a’i chwiorydd iau. Nid oedd unrhyw dystiolaeth o unrhyw drafodaeth gyda’r gwasanaeth gofal cymdeithasol plant ynghylch y pryderon diogelu yr oedd y sefyllfa hon yn eu codi. Ni chysylltwyd â’r gwasanaethau prawf, a oedd yn debygol o fod yn rheoli’r aelod o’r teulu ar ôl ei ryddhau, i egluro amodau’r drwydded na chynlluniau rheoli risg. Nid oedd tystiolaeth ychwaith ar y system gofal cymdeithasol plant o bryderon am brofiad diweddar Lyla o gamfanteisio rhywiol. Roedd hyn yn dangos bylchau sylweddol o ran rhannu gwybodaeth a diffyg cyd-ddealltwriaeth o fregusrwydd Lyla.

Darparu gwasanaethau i gefnogi a sicrhau diogelwch i eraill

Yn gyffredinol, roedd y gwaith i gefnogi diogelwch pobl eraill yn ddigonol mewn 49 o’r 88 achos lle nodwyd pryderon, gydag amrywiaeth ar draws gwasanaethau. Roedd prosesau rheoli achosion risg isel yn fwy effeithiol na rheoli achosion risg uwch. Er bod y mewnbwn gan asiantaethau eraill yn gyfyngedig ar draws pob lefel risg, cafodd hyn lai o effaith pan oedd y risg bosibl i eraill yn is.

Mewn ychydig dros hanner yr achosion a oedd yn cynnwys dioddefwr posibl neu un y gellid ei adnabod, roedd digon o dystiolaeth bod y risg o niwed wedi cael ei rheoli’n effeithiol.

Roedd diffyg adolygiad parhaus i sicrhau bod materion risg yn cael sylw digonol, gan gynnwys pan oedd troseddau newydd wedi’u cyflawni neu pan gafwyd gwybodaeth newydd, gan nodi pryderon sylweddol. Hyd yn oed pan gynhaliwyd adolygiadau a phan nodwyd bod angen addasu’r ymyriad, dim ond mewn 11 o’r 35 achos y rhoddwyd y newidiadau angenrheidiol ar waith yn ddigonol.

Er bod trafodaethau ynghylch trawma a phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod yn cael eu cynnal ar draws gwasanaethau, yn aml nid oeddent yn mynd i’r afael yn ddigonol â’r risg bosibl y gallai plentyn ei hachosi i eraill. Roedd cydnabod bod plant yn prosesu trawma mewn gwahanol ffyrdd, rhai yn gwrthod trafod, eraill yn ei gyhoeddi, yn hanfodol er mwyn deall sut y gallai risg ddod i’r amlwg a bod yn effro iddi.

Roedd y gwahaniaeth hwn yn hanfodol i sicrhau nad oedd ymddygiad sy’n peri pryder yn cael ei anwybyddu na’i leihau, a bod plant yn cael eu cefnogi mewn ffyrdd a oedd yn eu helpu i deimlo eu bod wedi’u cyfyngu’n emosiynol. Roedd creu’r ymdeimlad hwn o gyfyngiant yn hanfodol; roedd yn sicrhau lle diogel i blant ddechrau mynegi a deall yr hyn roeddent yn ei brofi.

Roedd angen dull sensitif, uniongyrchol a gonest ond nid oedd hyn wedi’i wreiddio’n gyson yn ymarferol eto.

Troseddau â chyllyll

Roedd deunaw o blant yn ein sampl gyfan wedi cael OoCD am drosedd arfau, ac roedd pob un ohonynt yn cynnwys cyllyll.

Mewn 11 o achosion, roedd y penderfyniad yn golygu YCC; mewn pum achos, roedd yn golygu YC. Cafodd dau achos ddedfryd is oherwydd amgylchiadau esgusodol a nodwyd. Er enghraifft, roedd un yn ymwneud â phlentyn 12 oed ag anableddau dysgu a oedd wedi mynd â chyllell arddio i’r ysgol. Roeddem yn cytuno â’r datrysiad yn yr achos hwn, gan fod tystiolaeth glir i gefnogi’r penderfyniad ac roedd cymorth priodol ar gael i’r plentyn.

Mewn un ardal a arolygwyd, ar gyfer unrhyw drosedd yn ymwneud â chyllyll, tybiwyd i ddechrau mai canolfan troseddau ieuenctid fyddai’r datrysiad tebygol, gydag achosion o’r fath yn cael eu dyrannu’n uniongyrchol i weithiwr statudol i gynnal yr asesiad cychwynnol a darparu’r ymyriad. Mewn gwasanaeth arall, roedd yr heddlu wedi mabwysiadu polisi o gyhoeddi YCC yn awtomatig ar gyfer unrhyw drosedd cyllyll cyn cwblhau asesiad gan y GCI. Ers y newid hwn, roedd y GCI wedi cyfeirio nifer fach o achosion yn ôl at yr heddlu oherwydd amgylchiadau esgusodol a aseswyd yn ymwneud â’r plant. Yn yr achosion hyn, cytunwyd wedyn ar ddatrysiad haen is.

Nodwyd pryderon am droseddau gyda chyllyll mewn 29 o achosion ychwanegol, naill ai fel mater ehangach cyfredol neu fel pryder yn y gorffennol. Fodd bynnag, nid oedd hyn o reidrwydd yn dylanwadu ar y penderfyniad i ddatrysiad, gan nad oedd bob amser yn cael ei ystyried yn berthnasol – er y dylai, mewn rhai achosion, fod wedi bod yn berthnasol.

Nodwyd pryderon am droseddau gyda chyllyll mewn 15 o’r achosion haen is (heb fod yn YCC na YC). Fodd bynnag, nid oedd trafodaethau am ei oblygiadau, pryderon cysylltiedig, a’r camau gweithredu sydd eu hangen i sicrhau diogelwch yn cael eu cynnwys yn gyson yn y gwaith a ddarparwyd.

Ystyriaethau amrywiaeth

Merched

Roedd nifer y merched a oedd yn cael OoCDs yn uwch na’r disgwyl ar draws yr holl wasanaethau, sef 27 y cant (45 o achosion) o’n sampl cyffredinol. Fe wnaethom adolygu 25 o achosion lle cafodd datrysiad ar wahân i YCC neu YC ei ddarparu i ferched.

Yn ôl data cenedlaethol y BCI, roedd cyfran gyfartalog y merched yn y system cyfiawnder ieuenctid ffurfiol wedi aros ar tua 14 y cant yng Nghymru a Lloegr ac wedi bod yn sefydlog ers peth amser. O ran canlyniadau ffurfiol, roedd y rhan fwyaf o’r gwasanaethau a arolygwyd gennym yn adrodd yn gyson am lwyth achosion o fenywod a oedd yn cyd-fynd â’r cyfartaledd cenedlaethol. Felly, nid oedd yn hawdd esbonio’r nifer uchel o ferched a welsom yn cael OoCDs drwy ddargyfeirio merched o’r system ffurfiol. Yn hytrach, er nad oedd newid yn nifer y merched yn y system ffurfiol, roedd yn ymddangos bod cynnydd sylweddol wedi bod yn y nifer a ddaeth i gysylltiad â’r system cyfiawnder ieuenctid ehangach. Nid yw’r newid hwn mewn proffil ar gyfer merched sy’n cael OoCDs yn cael ei gofnodi mewn data cenedlaethol ar hyn o bryd, ond nodwyd hyn ar draws y rhan fwyaf o’r gwasanaethau a arolygwyd gennym. Er ei fod yn cael ei gydnabod, prin oedd y ddealltwriaeth o’r achosion sylfaenol. Roedd hyn yn ei gwneud yn anodd asesu a oedd y duedd hon yn ddatblygiad cadarnhaol, gan nodi bod merched bellach yn cael cynnig cymorth amserol, neu’n destun pryder.

Roedd yn ymddangos bod merched yn ein sampl yn wynebu gwendidau ychwanegol o’u cymharu â’u cyfoedion gwrywaidd. Roeddent bron ddwywaith yn fwy tebygol o fod wedi cael gofal, ac roedd eu hanner wedi cyflawni eu trosedd cyn iddynt fod yn 14 oed. Roedd merched hefyd yn fwy tebygol o fod ag anghenion heb eu diwallu sy’n gysylltiedig ag amrywiaeth, sy’n aml yn gysylltiedig â’u rhywedd. Mewn addysg, roeddent yn llai tebygol o fod mewn addysg prif ffrwd ac yn fwy tebygol o fod ag EHCP. Mae’n werth nodi bod 73 y cant o ferched wedi cyflawni trosedd dreisgar, o’i gymharu â 39 y cant o fechgyn.

Roedd ffocws anghyson ar y ffactorau rhyweddol sy’n dylanwadu ar ymddygiad merched, fel trawma, camfanteisio a gorfodaeth – yng nghyd-destun ehangach pryderon cymdeithasol parhaus am gasineb at fenywod a thrais yn erbyn menywod a merched. Roedd ein canfyddiadau’n tynnu sylw at bwysigrwydd mabwysiadu dull gweithredu sy’n sensitif i rywedd ar lefelau gweithredol a strategol wrth weithio gyda merched, gan fynd i’r afael â’u profiadau a’u hanghenion unigryw wrth iddynt lywio drwy’r system cyfiawnder troseddol.

Nodwyd yr enghraifft gadarnhaol ganlynol yn Abertawe:

Enghraifft o ymarfer da

Cymerodd y gweithiwr amser i ddeall profiadau’r ferch, gan gynnwys sut roedd bod yn ferch a chael ei magu mewn amgylchedd teuluol anodd wedi effeithio ar ei hunan-barch. Fe wnaeth hi sylweddoli bod rhai o hyrddiau blin y ferch yn arwyddion o drallod emosiynol, nid ymddygiad i’w reoli yn unig. Cyfarfu’r gweithiwr â hi ddwywaith yr wythnos i feithrin ymddiriedaeth a’i helpu i gael gafael ar y cymorth cywir, gan gynnwys grŵp merched sy’n cael ei redeg gan y gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid. Ymatebodd y ferch yn dda ac elwa o’r lle diogel a’r gefnogaeth a gynigiwyd gan y grŵp.

Plant o gefndiroedd ethnig leiafrifol

Oherwydd samplau bach ar draws grwpiau ethnig amrywiol – gan gynnwys gwyn ‘arall’, treftadaeth gymysg, Teithiwr Sipsi Roma, Du Caribïaidd, Du arall, a Du Affricanaidd – rydym wedi adrodd ar ein canfyddiadau fel grŵp. Nid oedd hyn yn ddelfrydol ac roedd yn cuddio gwahaniaethau pwysig, ond roedd yn angenrheidiol ac ystyried cyfansoddiad y sampl.

Dim ond mewn pump o’r 13 asesiad neu gynllun perthnasol ar gyfer plant o gefndiroedd lleiafrifoedd ethnig yr ystyriwyd ffactorau amrywiaeth a ffactorau strwythurol yn benodol. Yn gadarnhaol, roedd eu cynlluniau ddwywaith yn fwy tebygol o gael eu hadolygu a’u diwygio o’u cymharu â chynlluniau eu cyfoedion – canfyddiad calonogol, ac ystyried y dystiolaeth bod plant o rai cefndiroedd yn aml yn ei chael hi’n anodd cael gafael ar y cymorth a’r gefnogaeth sydd eu hangen arnynt, gan gyfrannu at eu gorgynrychiolaeth yn y system cyfiawnder troseddol. Fe wnaethom hefyd nodi bod cynlluniau i gefnogi ymataliad yn cyd-fynd yn well ar draws asiantaethau a ffocws ychydig yn gryfach ar brosesau cynllunio ymadael ar gyfer y grŵp hwn o blant.

Roedd rhieni a gofalwyr pob plentyn o gefndiroedd Du ac ethnig leiafrifol yn rhan o’r broses asesu ym mhob achos. Asesodd yr arolygwyr fod plant o’r cefndiroedd hyn yn llai tebygol o aildroseddu, yn bennaf oherwydd effeithiolrwydd ymyriadau priodol sy’n cael eu derbyn yn dda.

Amlygodd yr enghraifft ganlynol o Gaint bwysigrwydd deall cefndir diwylliannol, treftadaeth a gwerthoedd y plentyn i gefnogi dulliau ymgysylltu effeithiol:

Enghraifft o ymarfer da

Roedd Liam yn ystyried ei hun yn Sipsi ac roedd yn falch o’i hunaniaeth. Ar yr adeg pan gafodd yr OoCD, roedd wedi dewis ei fod yn cael ei addysgu gartref ar ôl wynebu cyfnod anodd mewn addysg brif ffrwd, lle dywedodd ei fod yn teimlo bod ei gefndir diwylliannol yn gwahaniaethu yn ei erbyn. Dangosodd y gweithiwr chwilfrydedd a diddordeb, gan ymgysylltu’n ystyrlon i ddeall profiadau Liam, ei hunaniaeth ddiwylliannol, ei ffordd o fyw a’i brofiadau o wahaniaethu. Dyrannwyd gweithiwr Turnaround i ganolbwyntio ar anghenion addysgol Liam. Gyda’i gilydd, fe wnaethon nhw gefnogi Liam i ddychwelyd i fyd addysg ac roedd Liam yn mynychu’n rheolaidd. Cafodd y gweithiwr Turnaround grant hefyd a oedd yn caniatáu i Liam fynd i bysgota gyda’i dad a’i deulu estynedig – gweithgaredd a oedd yn ei helpu i gryfhau cysylltiadau teuluol, magu hyder, a chanolbwyntio ar ei rinweddau cadarnhaol.

Niwroamrywiaeth ac anabledd

Yn aml, nid oedd rhwystrau strwythurol sy’n wynebu plant ag anableddau neu anghenion niwroamrywiaeth yn cael eu hystyried yn ddigonol wrth ddarparu ymyriadau, hyd yn oed pan oedd yr anghenion hyn wedi cael eu nodi. Er enghraifft, roedd rhwystrau sy’n gysylltiedig â chael ADHD yn cael eu hystyried yn briodol mewn dim ond 20 o’r 35 achos perthnasol. Roedd yn destun pryder arbennig nad oedd rhieni na gofalwyr, ar gyfer plant ag ADHD, awtistiaeth neu anableddau eraill, yn cymryd rhan fel mater o drefn yn y gwaith o gynllunio i gefnogi ymgysylltiad y plentyn. Er bod ffocws cyffredinol cryf ar leferydd, iaith a chyfathrebu ar draws y rhan fwyaf o wasanaethau, nid oedd yn ymddangos bod y pwyslais hwn yn ymestyn yn gyson i feysydd niwroamrywiaeth eraill, sy’n cynrychioli cyfle a gollwyd i deilwra cymorth yn fwy effeithiol.

Yr hyn a ddywedodd y plant wrthym

Roedd bron pob un o’r 50 o blant y buom yn siarad â nhw wedi cael profiad cadarnhaol gyda’u OoCD. Roedd gan bob un ohonynt berthynas dda â’u gweithwyr yn y GCI, gan eu disgrifio fel rhai anfeirniadol, gofalgar a gwrandawyr da. Roedd dros 90 y cant o’r plant yn teimlo eu bod yn cael y gefnogaeth yr oedd ei hangen arnynt, er eu bod yn aml yn disgrifio’r gefnogaeth hon fel gweithgareddau “hwyliog”, gyda chyfarfodydd yn cael eu gweld yn fwy fel “sgyrsiau” yn hytrach na sesiynau neu ymyriadau strwythuredig.

Dywedodd llawer o blant mai mantais fwyaf yr OoCD oedd teimlo eu bod wedi cael ail gyfle ac wedi osgoi cofnod troseddol. Roedd y rhan fwyaf yn credu y byddai’r profiad yn eu helpu i osgoi aildroseddu.

Er bod pedwar o bob pum plentyn yn deall eu datrysiad y tu allan i’r llys, roedd rhai yn dangos dryswch neu anghysondeb yn eu dealltwriaeth, gyda phlant hŷn yn tueddu i ddeall y broses yn well na phlant iau.

Tynnodd llawer o blant sylw hefyd at yr angen i addasu ymyriadau ar gyfer unigolion niwroamrywiol. Roeddent yn awgrymu gwella’r gefnogaeth i blant niwrowahanol, sicrhau mwy o gysondeb o ran gweithwyr y GCI, a chynnig cymorth parhaus ar ôl i’r broses OoCD ddod i ben, yn enwedig i’r rheini yr oedd angen mwy o help arnynt.

Adborth gan rieni a gofalwyr

Siaradodd arolygwyr â 31 o rieni neu ofalwyr i gael eu barn am y gwasanaethau a gawsant hwy a’u plentyn. Cyfeiriwyd at y ffaith bod eu plant yn osgoi mynd i’r llys fel prif fantais yr OoCD. Dywedodd rhai rhieni wrthym nad oeddent yn deall yn iawn beth roeddent yn cytuno iddo pan wnaethant dderbyn y datrysiad, ac nid oedd pob un yn sylweddoli ei fod yn wirfoddol. Fodd bynnag, roedd yr adborth cyffredinol yn gadarnhaol dros ben. Teimlent fod gweithwyr y GCI yn fedrus ac yn alluog, ac roeddent yn fodlon iawn â’r gefnogaeth a ddarparwyd. Roedd 21 o’r 31 rhiant neu ofalwr y buom yn siarad â nhw yn teimlo na fyddai eu plentyn yn bendant neu’n debygol o droseddu eto yn y dyfodol oherwydd y gefnogaeth a gawsant.

Isod ceir rhai myfyrdodau gan rieni sy’n disgrifio’r gefnogaeth gadarnhaol a gawsant gan y GCI:

“Mae’r gweithiwr wedi bod yn wych, mae hi wir wedi bod yn ceisio helpu fy mhlentyn ac wedi mynd yr ail filltir. Roedd y rhain yn amgylchiadau gwael, ond daeth pethau da i’r amlwg.”

“Ar y dechrau ni chafodd fawr o gefnogaeth ond pan ddaeth y GCI yn rhan o’r broses newidiodd pethau o ran y gefnogaeth. Cymerodd CAMHS amser hir i gysylltu ond nawr mae ganddo’r gefnogaeth iawn … fe gymerodd amser i hynny ddigwydd ac fe helpodd y GCI i gael y gefnogaeth.”

6.4. Casgliadau a goblygiadau (Back to top)

Dangosodd staff y GCI sgiliau ymgysylltu cryf gyda phlant, ac roedd eu cefnogaeth yn cael ei gwerthfawrogi’n fawr gan blant a rhieni neu ofalwyr. Fodd bynnag, mewn llawer o achosion, roedd angen rhoi mwy o bwyslais ar ddiogelwch, o ran y plentyn ac eraill, ym mhob agwedd ar ymarfer. Roedd ymyriadau cyfredol yn tueddu i ganolbwyntio’n gul ar y drosedd yn hytrach na mynd i’r afael â’r risgiau sylfaenol a’r pryderon diogelu, a oedd â chysylltiad agos ag aildroseddu.

Roedd proffil y plant a oedd yn cael OoCDs wedi dod yn ehangach ac yn fwy cymhleth, gan adlewyrchu newid tuag at eu defnyddio ar gyfer troseddau mwy difrifol. Roedd gan lawer o’r plant hyn anghenion diogelwch a lles sylweddol, yn aml yn wynebu nifer o heriau a oedd yn cynyddu’r risg o aildroseddu pe na bai sylw’n cael ei roi iddynt. I rai, roedd pryderon ynghylch lles yn cael blaenoriaeth dros ymddygiad troseddol. Fodd bynnag, roedd nifer cynyddol o blant yn dangos ymddygiadau gwaeth, pryderus, sy’n galw am gymorth mwy dwys, wedi’i deilwra.

Ac ystyried y cymhlethdod hwn, rhaid i’r system addasu i ddarparu ymyriadau strwythuredig sy’n seiliedig ar anghenion ac sy’n mynd y tu hwnt i sicrhau ymgysylltiad gan fynd i’r afael ag achosion sylfaenol troseddu yn lle hynny, drwy gymorth a ddarperir y tu allan i’r system gyfiawnder lle bo’n briodol. Mae cyflawni hyn yn gofyn am ymateb cydlynol, sy’n cael ei yrru’n strategol a’i weithredu’n gyson ar draws pob lefel o ymarfer.

Cyfeiriadau a llyfryddiaeth (Back to top)

Atherton, S. (2015). ‘Community courts to address youth offending: A lost opportunity’, British Journal of Community Justice, 13(2), tt.111-123.

Bramley, R., Hall, M., Ely, C. a Robin-D’Cruz, C. (2019). ‘Youth Diversion evidence and practice: Minimising Labelling’. Centre for Justice Innovation. Ar gael yn:  Youth diversion evidence and practice briefing: minimising labelling | Centre for Justice Innovation. (Cyrchwyd 17 Chwefror 2020).

Case, S. a Browning, A. (2021). ‘Child-First Justice: the research evidence-base’. Ar gael yn: Child First Justice: the research evidence-base [Full report] (Cyrchwyd 21 Mehefin 2021).

Case, S. Creaney, S. Deakin, J. a Haines, K. (2015). ‘Youth justice: Past, Present and future’, British Journal of Community Justice, 13(2), tt.99-110.

Case, S. a Haines, K. (2015). ‘Children first, offenders second: The centrality of engagement in positive youth justice’, The Howard Journal, 54 (2), tt.157-175.

Centre for Justice Innovation. (2021). ‘Disparities in youth diversion – an evidence review’. Ar gael yn: Disparities in youth diversion – an evidence review | Centre for Justice Innovation. (Cyrchwyd 21 Gorffennaf 2024).

Centre for Justice Innovation. (2022). ‘Children and young people’s voices on youth diversion and disparity’. Ar gael yn: Children and young people’s voices on youth diversion and disparity (Cyrchwyd 21 Gorffennaf 2024).

Centre for Justice Innovation. (2023). ‘Exploring the Responsiveness of Youth Diversion to Children with SEND’. Ar gael yn: SEND and youth diversion.pdf.  (Cyrchwyd 21 Gorffennaf 2024).

Centre for Justice Innovation. (2024). ‘Valuing Youth Diversion: A toolkit for practitioners’. Ar gael yn: Valuing youth diversion: A toolkit for practitioners (6th Edition) (Cyrchwyd 21 Gorffennaf 2024).

Clinks. (2022). ‘Effective point-of-arrest diversion for children and young people’. Ar gael yn: clinks_el_diversion_for_children_and_young_people_0.pdf. (Cyrchwyd 21 Gorffennaf 2024).

Cyngor Ewrop. (2008). ‘Recommendation CM/Rec(2008)11 of the Committee of Ministers to member states on the European Rules for juvenile offenders subject to sanctions or measures’. Ar gael yn: 

Recommendation CM/Rec(2008)11 of the Committee of Ministers to member states on the European Rules for juvenile offenders subject to sanctions or measures | Refworld. (Cyrchwyd 21 Mehefin 2021).

Gray, P. a Smith, R. (2019). ‘Governance Through Diversion in Neoliberal Times and the Possibilities for Transformative Social Justice’, Critical Criminology, 27, tt.575–590.

Haines, K., Case, S., Davies, K. a Charles, A. (2013) ‘The Swansea Bureau: A model of diversion from the Youth Justice System’, International Journal of Law, Crime and Justice, 41(2), tt.167-187.

Haines, K. a Charles, A. (2010). ‘The Swansea Bureau: Children first, offending second. Report to Swansea Youth Offending Service’. Ar gael yn:  The Swansea Bureau. (Cyrchwyd 12 Mawrth 2019).

Arolygiaeth Prawf EF. (2021). ‘The quality of delivery of out-of-court disposals in youth justice’. Ar gael yn: The quality of delivery of out-of-court disposals in youth justice – HM Inspectorate of Probation. (Cyrchwyd 26 Gorffennaf 2024).

Arolygiaeth Prawf EF. (2023a). ‘The implementation and delivery of community resolutions: the role of youth offending services’. Ar gael yn: The implementation and delivery of community resolutions: the role of youth offending services – Arolygiaeth Prawf EF. (Cyrchwyd 26 Gorffennaf 2024).

Arolygiaeth Prawf EF. (2023b). ‘Annual report: Inspection of youth offending services’. Ar gael yn: https://hmiprobation.justiceinspectorates.gov.uk/document/2023-annual-report-inspections-of-youth-justice-services/.

Arolygiaeth Prawf EF. (2024). ‘A thematic inspection on the quality of services delivered to young adults in probation’. Llundain: Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EF a’r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Ar gael yn: 2023 Annual report: inspections of youth justice services – Arolygiaeth Prawf EF.  

HM Inspectorate of Probation and HM Inspectorate of Constabulary and Fire & Rescue Services. (2018). ‘Out-of-court disposal work in youth offending teams’. Llundain: Cyd-arolygiadau Cyfiawnder Troseddol. Ar gael yn: https://assets-hmicfrs.justiceinspectorates.gov.uk/uploads/out-of-court-disposal-work-in-youth-offending-teams.pdf.

Arolygiaeth Prawf EF. (2024). ‘The quality of services delivered to young adults in the Probation Service’. Manceinion: Arolygiaeth Prawf EF. Ar gael yn: The quality of services delivered to young adults in the Probation Service – Arolygiaeth Prawf EF.  

Keenan, C., Strange, L., Neyroud, P. a Corr, M-L. (2024). ‘An evidence review on youth diversion programmes’. Llundain: National Children’s Bureau and Youth Endowment Fund. Ar gael yn: NCB-YEF-Diversion-Evidence-Review-for-Publication.pdf.  (Cyrchwyd: 20 Awst 2025).

Kelly, L. ac Armitage, V. (2015). ‘Diverse Diversions: Youth Justice Reform, Localized Practices, and a “New Interventionist Diversion”?’, Youth Justice Journal, 15(2), tt.177-133.

Lammy, D. (2017). ‘The Lammy Review: An independent review into the treatment of, and outcomes for, Black, Asian and Minority Ethnic individuals in the Criminal Justice system’. Llundain: Lammy Review: The Lammy Review.

Little, S. (2014). ‘Effectiveness of formal police cautioning for reducing system re-contact’. Thesis PhD heb ei gyhoeddi. Prifysgol Griffith, Awstralia.

Manning, M. (2015). ‘“Enhanced Triage”; an Integrated Decision Making Model’. Ipswich: Campws Prifysgol Suffolk.

McAra, L. a McVie, S. (2007). ‘Youth Justice? The Impact of System Contact on Patterns of Desistance from Offending’, European Journal of Criminology, 4(3), tt.315-34.

Y Weinyddiaeth Gyfiawnder. (2013). ‘Code of Practice for Youth Conditional Cautions’. Llundain: Y Weinyddiaeth Gyfiawnder. Ar gael yn:

Code of practice for youth conditional cautions – GOV.UK. (Cyrchwyd 11 Mawrth 2019).

Neyroud, P. (2018). ‘Out-of-court Disposals managed by the Police: a review of the evidence’. Llundain. National Police Chiefs’ Council. Ar gael yn: out-of-court-disposals-managed-by-the-police–a-review-of-the-evidence.pdf. (Cyrchwyd 11 Gorffennaf 2024).

Petrosino, A., Turpin-Petrosino, C. a Guckenburg, S. (2010). ‘Formal system processing of juveniles: Effects on delinquency’, Campbell Systematic Reviews, 1, tt.3-80.

Schwalbe, C. S., Gearing, R. E., MacKenzie, M. J., Brewer, K. B. ac Ibrahim, R. (2012). ‘A meta-analysis of experimental studies of diversion programs for juvenile offenders’, Clinical Psychology Review, 32, tt.26-33.

Smith, R. (2014). ‘Re-inventing Diversion’, DPP Guidance on Charging 6th, 14(2), tt109-121.

Smith, R. (2021). ‘Diversion, Rights and Social Justice’. Youth Justice, 21(1), tt18-32.

Soppitt, S. ac Irving, A. (2014) ‘Triage: line or nets? Early intervention and the youth justice system’, Safer Communities, 13(4), tt.147-160.

Comisiynwyr Plant y Deyrnas Unedig. (2015). ‘Report of the UK Children’s

Commissioners. Pwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn. Examination of the Fifth

Periodic Report of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland’.

Ar gael yn: out-of-court-disposals-managed-by-the-police–a-review-of-the-evidence.pdf . (Cyrchwyd 18 Chwefror 2020).

Wilson, H. A. a Hoge, R. D. (2012). ‘The effect of youth diversion programs on recidivism: A meta-analytic review’, Criminal Justice and Behavior, 40, tt.497-518.

Cronfa Waddol Ieuenctid. (2025). Diversions from the criminal justice system in London. Llundain: Cronfa Waddol Ieuenctid. Ar gael yn: Diversions from the criminal justice system in London | Youth Endowment Fund.  (Cyrchwyd: 14 Gorffennaf 2025).

Y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid (2013). ‘Youth Cautions: Guide for police and youth offending services’. Llundain: Y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid Ar gael yn:

Case management guidance – How to use out-of-court disposals – Guidance – GOV.UK. (Cyrchwyd 11 Mawrth 2019).

Y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid (2024a). ‘How to use out-of-court disposals’. Llundain: Y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid Ar gael yn:

Case management guidance – How to use out-of-court disposals – Guidance – GOV.UK. (Cyrchwyd 10 Gorffennaf 2024).

Y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid (2024b). ‘Youth Justice Statistics: 2022 to 2023’. Llundain: Y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid Ar gael yn:

Ystadegau cyfiawnder ieuenctid: 2022 to 2023 – GOV.UK (Cyrchwyd 10 Gorffennaf 2024)

Youth Justice Board for England and Wales, 2023. The role of the YOT/YJS Police Officer. Ar gael yn: The role of the YOT/YJS Police Officer – GOV.UK

Canolfan Gyfreithiol Cyfiawnder Ieuenctid (YJLC). (dim dyddiad). ‘Out of Court Disposals’. Ar gael yn: Out of Court Disposals.  (Cyrchwyd 20 Mehefin 2025).

Gellir dod o hyd i gyfeiriadau pellach ac awgrymiadau o ddeunydd darllen drwy ddilyn y dolenni hyn: Diversion – HM Inspectorate of Probation a Out-of-court disposals – HM Inspectorate of Probation

Atodiad 1 Geirfa (Back to top)

Dyrannu	Y broses a ddefnyddir i benderfynu a fydd troseddwr yn cael ei oruchwylio gan y Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol (NPS) neu Gwmni Adsefydlu Cymunedol (CRC).
Oedolyn Priodol	Oedolyn sy’n cefnogi ac yn diogelu hawliau a lles plentyn yn ystod gweithdrefnau’r heddlu, fel cyfweliadau neu chwiliadau, gan sicrhau ei fod yn deall beth sy’n digwydd ac yn cael ei drin yn deg.
Profiad o Ofal	Rhywun sydd wedi bod yng ngofal yr awdurdod lleol ar unrhyw adeg yn ei fywyd, fel mewn gofal maeth, gofal preswyl, neu ofal gan berthynas.
Rheolwr Achosion	Yr ymarferydd sy’n bennaf gyfrifol am reoli achos plentyn dan oruchwyliaeth y Gwasanaeth Cyfiawnder Ieuenctid (GCI).
Dull Plentyn yn Gyntaf	Dull o ymdrin â chyfiawnder ieuenctid sy’n blaenoriaethu hawliau, anghenion a lles y plentyn dros ei ymddygiad troseddol. Mae’n canolbwyntio ar gefnogi, datblygu ac atal yn hytrach na chosbi.
Amddiffyn plant	Gwaith i sicrhau bod pob cam rhesymol wedi’i gymryd i sicrhau cyn lleied â phosibl o risg y bydd plentyn yn dioddef niwed.
Plentyn mewn angen	Plentyn sydd angen cymorth ychwanegol i gadw’n iach, yn ddiogel ac i ddatblygu’n iawn. Gall hyn fod oherwydd anabledd, salwch, esgeulustod neu anawsterau teuluol. Mae gwasanaethau gofal cymdeithasol yn gweithio gyda’r plentyn a’i deulu i ddarparu cymorth a chefnogaeth – fel trefnu gwasanaethau, amddiffyn y plentyn rhag niwed, a sicrhau bod ei anghenion sylfaenol yn cael eu diwallu.
Penderfyniad cymunedol	Fe’i defnyddir i ddatrys troseddau lle ceir cytundeb anffurfiol, sy’n aml hefyd yn cynnwys y dioddefwr, ynghylch sut y dylid datrys y drosedd.
Ymataliad	Rhoi’r gorau i droseddu ac ymddygiad gwrthgymdeithasol arall.
DBS	Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd Gwasanaeth llywodraeth y DU sy’n helpu cyflogwyr i wirio cofnod troseddol unigolyn cyn iddynt weithio gyda phlant neu oedolion agored i niwed. Mae’n helpu i sicrhau nad yw pobl a allai fod yn risg yn cael gweithio mewn rolau penodol.
Addysg, Hyfforddiant a Chyflogaeth	Addysg, hyfforddiant a chyflogaeth: gwaith i wella dulliau dysgu unigolyn, a gwella ei ragolygon o ran cyflogaeth.
Unigolion sy’n ymuno â’r system gyfiawnder am y tro cyntaf	Mae unigolyn sy’n ymuno â’r system gyfiawnder am y tro cyntaf yn blentyn sy’n cael canlyniad cyfiawnder troseddol statudol – fel rhybuddiad ieuenctid, rhybuddiad amodol ieuenctid, neu euogfarn – am y tro cyntaf. Mae olrhain cyfradd y rhai sy’n ymuno â’r system gyfiawnder am y tro cyntaf yn ddangosydd perfformiad allweddol (DPA) i werthuso effeithiolrwydd rhaglenni atal ac ymyrryd yn gynnar o ran lleihau cyfranogiad ieuenctid yn y system cyfiawnder troseddol.
Ymyriad	Bwriad y gwaith a wneir yn uniongyrchol gyda’r plentyn yw newid ei ymddygiad.
Cynllun ymyrryd	Y rhaglen waith a luniwyd gan y rheolwr achos ar y cyd â’r plentyn yn amlinellu’r hyn a fydd yn cael ei wneud i’w gefnogi i ymatal.
Panel gwneud penderfyniadau ar y cyd	Grŵp o weithwyr proffesiynol o wahanol asiantaethau sy’n gweithio gyda’i gilydd i adolygu a phenderfynu ar ymatebion priodol y tu allan i’r llys ar gyfer plant.
Deddf Cymorth Cyfreithiol, Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr [LASPO] 2012	Darn eang o ddeddfwriaeth sy’n diwygio’r system cyfiawnder troseddol. Roedd y rhain yn cynnwys creu rhybuddiadau ieuenctid a rhybuddiadau ieuenctid amodol, i ddisodli’r datrysiadau statudol blaenorol y tu allan i’r llys ar gyfer plant.
Safonau Cenedlaethol ar gyfer Cyfiawnder Ieuenctid	Wedi’u cyhoeddi gan y Bwrdd Cyfiawnder Ieuenctid, yn amlinellu’r lefelau cyswllt sylfaenol a’r amserlenni ar gyfer tasgau allweddol wrth i’r Timau Troseddau Ieuenctid (YOT) gyflwyno gorchmynion llys.
Ehangu’r rhwyd	Mae’n cyfeirio at ganlyniad anfwriadol cynyddu nifer y plant sy’n dod i gysylltiad â’r system cyfiawnder troseddol drwy ddefnyddio OoCDs, yn hytrach na’r nod bwriadol o’u dargyfeirio oddi wrtho.
Matrics Difrifoldeb Troseddau Plant NPCC	Adnodd dosbarthu gan Gyngor Cenedlaethol Penaethiaid yr Heddlu sy’n graddio troseddau cyffredin sy’n ymwneud â phlant ar raddfa o 1 (difrifoldeb isel) i 5 (difrifoldeb uchel) yn seiliedig ar ddifrifoldeb y trosedd. Mae’n cefnogi’r broses o wneud penderfyniadau drwy asesu difrifoldeb trosedd ochr yn ochr â thystiolaeth a ffactorau eraill. Gellir dod o hyd iddo yn: Matrics Difrifoldeb Troseddau Plant NPCC wedi’i ddiweddaru ar gyfer 2025
Swyddfa Comisiynwyr Heddlu a Throseddu (OPCC)	Swyddfa llywodraeth leol yng Nghymru a Lloegr sy’n gyfrifol am sicrhau plismona effeithlon ac effeithiol.
Partneriaid	Mae’r partneriaid yn cynnwys sefydliadau statudol ac anstatudol, sy’n gweithio gyda’r cyfranogwr/troseddwr drwy gytundeb partneriaeth.
Comisiynwyr Heddlu a Throseddu	Mae’r Comisiynydd Heddlu a Throseddu yn gynrychiolydd a etholwyd yn lleol sy’n gyfrifol, ymysg cyfrifoldebau eraill, am sicrhau plismona effeithlon ac effeithiol mewn ardal heddlu. Mae’n ofynnol iddynt lunio cynllun heddlu a throseddu lleol cyfnodol.
Cyfrifiadur Cenedlaethol yr Heddlu (PNC)	Cronfa ddata ledled y DU a ddefnyddir gan yr heddlu ac asiantaethau eraill i gael gafael ar wybodaeth am gofnodion troseddol, pobl neu gerbydau y mae’r heddlu yn chwilio amdanynt, a mwy. Caiff ei reoli gan y Swyddfa Gartref.
Cynhadledd cyfiawnder adferol	Mae troseddwyr yn dod wyneb yn wyneb â’u dioddefwyr ac yn clywed yn uniongyrchol am effaith eu gweithredoedd. Mae dioddefwyr yn cael cyfle i ddweud wrth droseddwyr sut yr effeithiwyd arnynt. Mae troseddwyr yn cael empathi a dealltwriaeth tuag at y rhai y maent wedi’u niweidio a’r cyfle i wneud iawn
Y Cod Dioddefwyr (Cod Ymarfer Dioddefwyr)	Set o hawliau cyfreithiol i ddioddefwyr troseddau yng Nghymru a Lloegr, sy’n amlinellu’r cymorth a’r gwasanaethau y mae ganddynt hawl iddynt gan asiantaethau cyfiawnder troseddol.
Cronfa Waddol Ieuenctid (YEF)	Sefydliad elusennol sy’n ariannu ac yn gwerthuso mentrau sy’n ceisio atal trais ymysg ieuenctid a chefnogi ymyrraeth gynnar ar gyfer pobl ifanc sydd mewn perygl.
Swyddog heddlu’r GCI	Mae’n ofynnol i’r heddlu, ynghyd â phartneriaid statudol eraill, roi staff ar secondiad i’r Tîm Troseddau Ieuenctid. Prif bwrpas y swyddog heddlu ar secondiad yw defnyddio ei sgiliau arbenigol, a’i gyfrifoldebau wedi’u gwarantu, i gefnogi gwaith y GCI. Mae rhagor o wybodaeth ar gael yn: The role of the YOT/YJS Police Officer – GOV.UK

Atodiad 2: Methodoleg (Back to top)

Ymwelodd Arolygiaeth Prawf EF ac HMICFRS ag wyth safle gwaith maes i asesu gwaith wyth partneriaeth cyfiawnder ieuenctid a chwe heddlu.

Archwiliodd Arolygiaeth Prawf EF y samplau achos canlynol:

1. Ansawdd y gwaith achos mewn 98 o achosion sy’n agored i’r GCI i asesu ansawdd y gwaith achos.
2. Sampl bach o brosesau gwneud penderfyniadau mewn 66 achos lle cafodd plentyn rybuddiad ieuenctid neu rybuddiad amodol ieuenctid.

Cyfwelodd y ddwy arolygiaeth drawstoriad o staff a rheolwyr yn unol â ffocws yr arolygiad hwn. Cynhaliodd Arolygiaethau gyfweliadau ar y cyd ag arweinwyr strategol a chenedlaethol.

Roedd arolygiaethau unigol yn canolbwyntio ar yr agweddau canlynol ar ddarpariaeth sefydliadol:

Arolygiaeth Prawf EF:

• Effeithiolrwydd polisïau a phrosesau o fewn cyfiawnder ieuenctid ac asiantaethau partner.
• Ansawdd prosesau ac arferion gwneud penderfyniadau’r GCI.
• Effeithiolrwydd y gwaith a wneir i gefnogi dioddefwyr.
• Cyfathrebu rhwng asiantaethau partner i lywio’r broses o wneud penderfyniadau, asesu a darparu OoCDs.
• Gwybodaeth, profiad a hyfforddiant staff y GCI yng nghyswllt OoCDs.
• Mynediad at gymorth a gwasanaethau i blant sy’n cael OoCDs.
• Casglu a dadansoddi data partneriaeth i werthuso a gwella’r gwasanaeth a ddarperir i bob plentyn.
• Profiadau plant sy’n cael OoCDs.

Roedd Arolygiaeth Cwnstabliaeth a Gwasanaethau Tân ac Achub EF yn canolbwyntio ar y canlynol:

• Effeithiolrwydd arweinyddiaeth genedlaethol a lleol yr heddlu ar gyfer darparu OoCDs.
• Effeithiolrwydd a’r broses o ddefnyddio polisïau a phrosesau OoCD ym maes plismona.
• Effeithiolrwydd partneriaethau a rhannu gwybodaeth.
• Defnyddio matrics difrifoldeb troseddau ieuenctid NPCC a chanllawiau CPS wrth wneud penderfyniadau.
• Rheoli achosion yr heddlu ar gyfer pob achos OoCD, gan gynnwys y rhai sy’n mynd gerbron panel OoCD y GCI.
• Ansawdd y wybodaeth a gofnodir ar systemau’r heddlu.
• Gwybodaeth, profiad a hyfforddiant staff yr heddlu yng nghyswllt OoCDs.

Dadansoddiad o’r achosion a arolygwyd	Nifer yr achosion
Canlyniad 22 gydag ymyriadau (NFA)	17
Canlyniad 22 – Rhybuddiad ieuenctid wedi’i ohirio (DYC) gydag ymyriadau wedi’u nodi	5
Canlyniad 22 – Erlyniad gohiriedig	22
Datrysiad cymunedol (CR) heb ymyriadau wedi’u nodi	5
Datrysiad cymunedol (CR) gydag ymyriadau wedi’u nodi	39
Arall	10
Cyfanswm	98

Atodiad 3: Y cynnydd sydd wedi’i wneud (Back to top)

Mae’r siartiau isod yn dangos y cynnydd a wnaethpwyd gan blant yn ystod eu OoCD, ar sail yr anghenion sylfaenol sy’n gysylltiedig â’u troseddu a nodwyd yn ystod yr asesiad:

Lle nodwyd angen, gwelwyd cynnydd digonol yng nghyswllt y meysydd canlynol:
a) Camddefnyddio sylweddau	nifer	y cant
Do	9	18%
Yn rhannol	10	20%
Naddo	30	61%
Ddim yn berthnasol	49	–
b) Dysgu/Addysg, hyfforddiant a chyflogaeth (ETE)	nifer	y cant
Do	24	32%
Yn rhannol	25	34%
Naddo	25	34%
Ddim yn berthnasol	24	–
c) Trefniadau byw	nifer	y cant
Do	9	22%
Yn rhannol	14	34%
Naddo	18	44%
Ddim yn berthnasol	57	–
d) Lles emosiynol	nifer	y cant
Do	12	15%
Yn rhannol	22	27%
Naddo	47	58%
Ddim yn berthnasol	17	–
e) Lleferydd, iaith a chyfathrebu	nifer	y cant
Do	17	29%
Yn rhannol	21	36%
Naddo	21	36%
Ddim yn berthnasol	39	–
f) Gweithgareddau cadarnhaol ac adeiladol	nifer	y cant
Do	18	28%
Yn rhannol	15	23%
Naddo	31	48%
Ddim yn berthnasol	34	–
g) Niwroamrywiaeth	nifer	y cant
Do	7	11%
Yn rhannol	23	37%
Naddo	32	52%
Ddim yn berthnasol	36	–
h) Perthnasoedd teuluol	nifer	y cant
Do	5	8%
Yn rhannol	25	40%
Naddo	33	52%
Ddim yn berthnasol	35	–
i) Perthnasoedd cyfoedion	nifer	y cant
Do	11	17%
Yn rhannol	28	42%
Naddo	27	41%
Ddim yn berthnasol	32	–
j) Agweddau	nifer	y cant
Do	12	23%
Yn rhannol	18	35%
Naddo	22	42%
Ddim yn berthnasol	46	–

Cydnabyddiaethau a throednodiadau (Back to top)

Arweiniwyd yr arolygiad hwn gan Maria Jerram ac Ian Elliott, gyda chefnogaeth tîm o arolygwyr a staff gweithrediadau, ymchwil, cyfathrebu a chorfforaethol. Helen Davies yw’r rheolwr oedd yn gyfrifol am y rhaglen arolygu hon. Hoffem ddiolch i bawb a gymerodd ran mewn unrhyw ffordd yn yr arolygiad hwn. Heb eu cymorth a’u cydweithrediad, ni fyddai’r arolygiad wedi bod yn bosib. Cofiwch fod yr enwau yn yr enghreifftiau a roddir yn yr adroddiad hwn wedi cael eu newid er mwyn diogelu pwy yw’r unigolion dan sylw.

[1] Datrysiadau llys, rhybuddiad amodol ieuenctid, a rhybuddiad ieuenctid.

[2]Gellir dod o hyd i gyfeiriadau pellach ac awgrymiadau o ddeunydd i’w ddarllen drwy ddilyn y dolenni hyn: Diversion – HM Inspectorate of Probation ac Out-of-court disposals – HM Inspectorate of Probation.

[3] General Rules

[4] Yng Nghymru, gelwir y broses hon yn Ganolfan.